W Berlinie w budynku MSZ otwarto czasową wystawę z okazji stulecia powstania Niemieckiego Związku Ludowego Opieki nad Grobami pt. „Europa, wojna i ja (Europa, der Krieg und ich)“. Wystawa pokazuje początki troski o mogiły wojenne w Europie od końca XIX wieku. Następnie przybliża główne zadania i pola aktywności Związku Ludowego w okresie „krótkiego stulecia”. „Pojednanie ponad grobami” oraz aktualne wyzwania dopełniają program wystawy. Nie zabrakło też – mimo narzuconej jubileuszem narracji – krytycznego spojrzenia na przeszłość.
Fenomen Związku Ludowego
O historii Związku Ludowego pisałem już wcześniej 1. Przypomnę tylko najważniejsze fakty. Jego historia jest nierozerwalnie związana z dziejami Niemiec w XX wieku, zwłaszcza z obu wojnami. Organizacja powstała w grudniu 1919 roku jako prywatne stowarzyszenie zajmujące się opieką nad grobami niemieckich żołnierzy poległych w I wojnie światowej. Do tych zadań wkrótce doszły nowe, jak pomoc rodzinom poległych. Z biegiem czasu organizacja stała się głównym organizatorem obchodów upamiętniających poległych i tym samym wpłynęła na praktyki komemoratywne w tym zakresie. Obecnie Związek Ludowy zajmuje się opieką nad grobami wszystkich zabitych w czasie wojny czy w wyniku innych konfliktów zbrojnych, organizuje obchody upamiętniające poległych oraz działa w zakresie kształcenia młodzieży w duchu pokoju i porozumienia.
Wystawa
Okazją do przypomnienia historii, ale także przybliżenia aktualnej aktywności Związku Ludowego są obchody 100-rocznicy powstania organizacji. Zorganizowano m.in. wystawę, zlecono także opracowanie krytycznej monografii (ukazała się drukiem w berlińskim wydawnictwie be.bra)2. Wystawa nie jest typowym przedsięwzięciem rocznicowym. Autorzy nie zrezygnowali z ukazania krytycznych momentów w dziejach organizacji.
Ekspozycja składa się z 20 problemów, które przedstawiono na 10 panelach (po dwa tematy na każdy). Pokazano historię organizacji, jej początki w Republice Weimarskiej i działalność w III Rzeszy, kontynuację i zmiany po 1945 roku, w końcu rozszerzenie aktywności na kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Pokazano wybrane zagadnienia, którymi organizacja zajmuje się do dzisiaj. Są to problemy związane z ekshumacją i identyfikacją, opieka nad istniejącymi cmentarzami, tworzenie nowych miejsc pochówku, pozyskiwanie środków finansowych, inicjatywy na rzecz pokoju i pojednania.
Początek i koniec wystawy tworzą dwa wielkoformatowe zdjęcia. Poza tym w gablotach umieszczono archiwalia, przedmioty znalezione w grobach, przykłady obchodzenia się z „kłopotliwymi” problemami (m.in. weryfikacja i usuwanie nazwisk z tablic). Wystawie towarzyszą multimedia (wywiady, fragmenty filmów, relacje z pracy młodzieży), które pozwalają pogłębić problematykę. Na wystawę przewidziano ok. 100 m2. Do zapoznania się z tekstami i materiałami umieszczonymi na panelach zachęcają atrakcyjne rozwiązania graficzne.
III Rzesza
Na wystawie nie zabrakło krytycznej refleksji nad dziejami organizacji, zwłaszcza w okresie III Rzeszy. Autorzy wystawy pytali o stopień zaangażowania organizacji w tworzenie dyktatury narodowosocjalistycznej. Podkreślano, że władze organizacji często popierały nazistów i uczestniczyły w realizacji różnych przedsięwzięć zgodnie z planami reżymu. Czy takie poglądy miała większość członków organizacji? Temat wymaga gruntowanych badań.
Dziś Związek Ludowy – czytamy – uznaje odpowiedzialność, która wynika z jego udziału w systemie nazistowskim i wyraźnie sprzeciwia się rasizmowi, antysemityzmowi i nacjonalizmowi.
Krytyczne podejście do tego okresu w dziejach organizacji pogłębiono w publikacji, która w tych dniach wchodzi do księgarń3.
Wystawa mogłaby być interesująca również dla odbiorców spoza Niemiec, w tym w Polsce. Temat i u nas jest uważany za istotny, by przypomnieć tylko wysiłki czynione po 1989 r., by powstały polskie cmentarze wojenne na wschodzie. A ekspozycja dobrze pokazuje stan debat w Niemczech na temat wojny i obchodzenia się z nią.
Przypisy
- Zob. Twórca pięciu krzyży, „blogihistoria”, 21.06.2013, doi: https://krzysztofruchniewicz.eu/tworca-pieciu-krzyzy/; Biogram Siegfrieda Emmo Eulena. Uzupełnienie; „blogihistoria”, 12.07.2013, doi: https://krzysztofruchniewicz.eu/biogram-siegfrieda-emmo-eulena-uzupelnienie/; Volksbund na rozdrożu, „blogihistoria”, 3.08.2016, doi: https://krzysztofruchniewicz.eu/volksbund-na-rozdrozu/; ↩︎
- Zob. Christian Fuhrmeister, Manfred Hettling, Wolfgang Kruse, Bernd Ulrich, Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge. Entwicklungslinien und Probleme, Berlin 2019. ↩
- Ibidem. ↩︎
Jest to jednak bardzo przykre, że cmentarze dla niemieckich żołnierzy są pielęgnowane, a cmentarze cywilów, które często zostały zniszczone przez właśnie tych żołnierzy, pozostają zdewastowane. Uważam to za wielki wstyd państwa niemieckiego i tych polityków, którzy lubią mówić o „cudzie pojednania”.