W przeszłości Erika Steinbach, przewodnicząca Związku Wypędzonych, budziła nad Wisłą burzliwe uczucia. Wielu ma jeszcze w pamięci słynną okładkę tygodnika „Wprost“, na której przedstawiono ją jako dominę podporządkowującą sobie bez pardonu niemieckiego kanclerza, Gerharda Schrödera. Dla niego było to niewątpliwie krzywdzące, by nie powiedzieć upokarzające przedstawienie (sama okładka była zresztą w złym guście, choć niewątpliwie przyciągała uwagę). G. Schröder – pozostawmy na boku jego dzisiejszą działalność – angażował się z przekonaniem na rzecz relacji polsko-niemieckich. Stanowczo opowiedział się za m. in. wyciszeniem sprawy roszczeń materialnych, które wkrótce zaczęło zgłaszać Powiernictwo Pruskie, najbardziej radykalny odłam środowiska wypędzonych.
Niewątpliwie E. Steinbach udało się medialnie odświeżyć i rozwinąć tematykę powojennych losów Niemców. Zmusiła władze RFN do bliższego zajęcia się sprawą ich upamiętnienia, choć nie w autorskim kształcie Steinbach (Fundacja przeciwko Wypędzeniom). Jednym ze skutków tych działań było utworzenie Fundacji Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie, która jednak nie została wciągnięta do polityki historycznej BdV, choć takie próby podejmowano. Dzisiaj Fundacja ta jako instytucja federalna, Bundesstiftung, pracuje niezależnie od struktur BdV, realizując zadania, które postawił przed nią ustawodawca. Przed kilku laty powołano też – po przejściowych problemach z pierwszą radą naukową – drugą, w międzynarodowym składzie. Jej zadaniem jest doradzanie dyrektorowi Fundacji. Tylko przypominam tą sprawę, gdyż pisałem już o tym wcześniej.
Jest wszakże jeszcze jedna kwestia, na którą warto zwrócić uwagę. Jednym z problemów, który budził spore kontrowersje, także polsko-niemieckie, była przeszłość nazistowska niektórych członków założycieli BdV. Po wielu latach doszło do wydania naukowego opracowania, w którym w sposób jednoznaczny potwierdzono zaangażowanie czołowych działaczy organizacji w nazizm. Studium monachijskiego historyka, Michaela Schwartza odegrało ważna rolę w rozpoczęciu procesu krytycznego spojrzenia na dzieje organizacji. Co warto podkreślić, działania te – choć nie bez dużych wątpliwości – wspierała przewodnicząca BdV.
Dzisiaj sprawą otwartą pozostaje kwestia następstwa. Kto po E. Steinbach przejmie ster? Upływ czasu i bezwzględne prawa biologii powodują, że będzie to osoba, dla której utrata stron rodzinnych była co najwyżej doświadczeniem lat wczesnodziecięcych. Być może jest to dobry moment, by rozpocząć dyskusję o sensowności dalszego istnienia tej organizacji. Nie jest to zresztą rzecz nowa. Czy istnienie BDV w następnych dekadach ma rację bytu? Osoby, dla których utworzono ją w znacznej części już nie żyją lub są w bardzo zaawansowanym wieku. Jest to także pytanie dla niemieckiego ustawodawcy, gdyż to właśnie ustawy stworzyły kategorię prawną wypędzonego (obejmującą nie tylko wysiedleńców z lat 1945-1948), który to status podlega dziedziczeniu. Już w przypadku E. Steinbach problem jej statusu jako wypędzonej wywoływał spore emocje. Mogą się one pojawić ponownie w momencie wyboru jej następcy.
Zob. szerzej:
Filip Gańczak, Erika Steinbach. Piękna czy bestia? Warszawa 2008.
Michael Schwarz, Funktionäre mit Vergangenheit. Das Gründungspräsidium des Bundesverbandes der Vertriebenen und das „Dritte Reich“, München 2013.
