Literatura na temat Górnego Śląska wzbogaciła się ostatnio o dwie ważne pozycje. Jedną z nich jest Historia Górnego Śląska, której redaktorami są znani i cenieni badacze z Polski, Czech i Niemiec, profesorowie Ryszard Kaczmarek, Dan Gawrecki i Joachim Bahlcke. Wprawdzie polska wersja tego obszernego wydawnictwa ukazała się już przed kilku laty, jednak niemiecka dopiero teraz pojawiła się na rynku. Jak piszą redaktorzy we wstępie, niemiecką wersję uzupełniono i poprawiono. Do tej publikacji wrócę w kolejnych wpisach. Kolejnym wydawnictwem jest imponujący leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX i XX wieku, również efekt wieloletnich prac międzynarodowego zespołu autorów. Jego redaktorami są pracownik Instytutu Śląskiego w Opolu, Bernard Linek oraz wykładowca w Instytucie Historii Uniwersytetu Ruhry w Bochum, Andrzej Michalczyk.
Realizowanie międzynarodowych projektów jest dzisiaj oczywistością. Jeszcze nie tak dawno powstawały historie poszczególnych regionów, które były pisane tylko z jednej perspektywy. Dla zrozumienia specyfiki narodowego spojrzenia może było to uzasadnione, jednak nie oddawało w pełni złożoności dziejów różnych historycznych krain, egzystujących na pograniczach wyznaniowych i narodowych. Problem ten był szczególnie widoczny w przypadku terenów spornych, gdzie jedna ze stron chciała, nieraz na siłę, wykazać swoje prawa czy roszczenia historyczne. Taki sposób uprawiania pisarstwa historycznego, uznany za zbyt zaangażowany politycznie, odszedł do lamusa historii.
W badaniach nad historią Śląska obserwujemy jeszcze jedno zjawisko. Jest nim wymiana generacji badaczy. Wprawdzie ustępująca posiada ogromne zasługi w badaniach nad tą problematyką, jednak coraz bardziej odczuwalny stawał się problem nowego podejścia, także metodologicznego. Obecnie do głosu doszło już średnie pokolenie badaczy, którzy za sobą mają liczne pobyty zagraniczne, często interdyscyplinarne doświadczenie i od wielu lat utrzymują intensywne kontakty ze swoimi koleżankami i kolegami zagranicą.
Bez wątpienia oba te powody, międzynarodowy zespół autorów oraz nowe, świeże podejście do trudnej i złożonej problematyki regionu w sposób zasadniczy wpłynęły na jakość prezentowanego leksykonu mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX i XX wieku, który wchodzi teraz do księgarni. Czytelnik otrzymał bardzo ciekawe i nowatorskie wydawnictwo.
Dla autorów projektu, Bernarda Linka i Andrzeja Michalczyka, kontekst kulturoznawczy wyznaczył główną perspektywę badawczą. W centrum zainteresowania znalazły się zjawiska, wydarzenia i osoby, które potraktowano jako fenomeny kulturowe. Górny Śląsk jawi się jako kraina wyobrażona, a podjęte przez autorów zagadnienia mają stworzyć kulturowo-historyczną mapę ostatnich 200 lat i inwentarz pamięci mieszkańców regionu.
Cechą charakterystyczną kultury Górnego Śląska jest polifoniczność. Wskazano sześć charakterystycznych systemów kulturowych, jak kultura ludowa, chrześcijańska, narodowa, industrialna, robotnicza i popularna. Każdy z tych elementów odegrał zespołowo lub osobno ogromną rolę w kolejach życia mieszkańców. Każdy z tych systemów kulturowych posiadał też własne symbole, mity czy bohaterów. Istnieją także różne pamięci o nich. W podejściu metodologicznym leksykon ten świetnie wpisuje się do dyskursu europejskiego o historii „drugiego stopnia” (Pierre Nora).
Nie sposób omówić 110 haseł, które znalazły się w tym ciekawym wydawnictwie. Należy jednak w tym miejscu wymienić główne działy, które dadzą pewne wyobrażenie o rozmachu publikacji. Są to: 1. Ludzie i ich znaki, 2. Święci i bohaterowie, 3. Mity i tradycje, 4. Święta i rytuały oraz 5. Miejsca. Każde z haseł składa się ze stałych elementów: syntetyczna definicja omawianego hasła, krótki opis historii zdarzeniowej (pierwszy stopień według P. Nory), podstawowy opis mitu, narracji, umiejscowienie opisywanego zjawiska lub bohatera w przestrzeni kulturowej oraz współczesne określenie roli i znaczenia analizowanego tematu. Teksty opatrzono ilustracjami oraz podstawową literaturą przedmiotu. Pełny wykaz literatury zamieszczono w bibliografii. Dodatkowo w załączeniu czytelnik znajdzie indeks osób i nazw geograficznych.
Leksykon ukazał się po polsku. W załączeniu zamieszczono krótkie streszczenie po angielsku, niemiecku i czesku.
Autorzy nie unikali podjęcia trudnych tematów, które do dzisiaj budzą kontrowersje. Dołożyli jednak wszelkich starań, by rzecz przedstawiać w sposób pełny i obiektywny. Być może częstsze korzystanie z tego leksykonu wpłynie w sposób znaczący na wzrost merytorycznego poziomu różnych debat. Redaktorom należą się duże brawa za odwagę i wytrwałość w realizacji tego ambitnego i trudnego projektu.
Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX i XX wieku, pod red. Bernarda Linka i Andrzeja Michalczyka, Opole 2015, ss. 488.
Spis treści
