Opuszczony kościół… Vrchni Orlice -

Jest jednym z wielu niemych świadków historii czeskiego pogranicza (dawniej Sudetenland). Kościół św. Jana Nepomucena w Vrchni Orlicy k. Neratova stoi dziś pusty, wokół niego znajduje się zdewastowany cmentarz dawnych mieszkańców wsi, dzisiaj nieistniejącej. Uwagę zwraca obiekt wyglądający jak peryskop. To poezjomat, instalacja artystyczna. Z jej pomocą można przenieść się do wcześniejszych epok, poznać dzieje wsi i jej mieszkańców, nawet posłuchać wierszy i piosenek po czesku i niemiecku. W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku kościół posłużył jako kulisy filmu w reżyserii Jirziego Menzela pt. „Obsługiwałem angielskiego króla”.

Wznowienie projektu

To początek realizacji drugiej części mojego projektu. Z przyjacielem, dziennikarzem i fotografikiem Aureliuszem Markiem Pędziwolem postanowiłem zwiedzić miejsca, które w latach 80. XX w. czescy dysydenci udokumentowali w panoramie pogranicza (dawniej Sudetenland), poruszając temat przemilczany, odesłany do strefy tabu.

Zdjęciom czeskiego fotografa i filmowca Josefa Platza towarzyszą eseje dziennikarza i psychiatry Petra Przihody poprzedzone wstępem pisarki Edy Kriseovej. Cała trójka podpisała się pseudonimem František Jedermann, czyli Każdy, „bo każdy mógłby to napisać”. Moim zamiarem jest zestawienie zdjęć archiwalnych z obecnym stanem tych miejsc.

Po pierwszej części naszego objazdu można wstępnie powiedzieć, że sporo się zmieniło. Wprawdzie opuszczone wioski takimi na ogół pozostały, jednak powstało dużo ciekawych inicjatyw, które przybliżają i popularyzują ten rozdział historii Czech i ich pogranicza, dawniej zamieszkanego przez Niemców. Efektem naszych prac będzie wystawa i publikacja.

Vrchni Orlice, wieś i jej mieszkańcy

Jedną z dziś nieistniejących wsi jest Vrchni Orlice. Powstała w XVI wieku. Mieszkańcy utrzymywali się z rolnictwa, tkactwa i rzemiosła. We wsi znajdował się kościół św. Jana Nepomucena, szkoła, gospoda, kuźnia i młyn. Po II wojnie światowej niemieckich mieszkańców wysiedlono, zabudowania niszczały z biegiem czasu.

Dzisiaj po dość ludnej wsi (200 mieszkańców) pozostał jedynie kościół, zdewastowany cmentarz, trzy domki letniskowe (urządzone w poniemieckich zabudowaniach). Kościół zbudowano na początku XVIII wieku. Po kilkudziesięciu latach dodano mu wieżę. Wyposażenie pochodziło z XVIII i XIX w.

W latach 70. i 80. XX wieku rozkradziono je, a wnętrze zdewastowano.

„Drugie życie”

Opuszczony kościół i wieś posłużyły Jirziemu Menzelowi za kulisy do filmu według prozy Bohumila Hrabala pt. „Obsługiwałem angielskiego króla”. Film wszedł na ekrany pod tym samym tytułem w 2006 r. W internecie dostępny jest cały film (polecam!), fragment pokazujący kościół i zrujnowane zabudowania można znaleźć od godz. 1.04 do 1.06.

W pustym wnętrzu kościoła widać resztki polichromii. Cmentarzyk wokół świątyni jest zdewastowany, nagrobki zniszczone. Menzel z pewnością spopularyzował to miejsce. Dzisiaj kościół jest zabezpieczony, wstawiono ławki, od czasu do czasu odbywają się nabożeństwa i wystawy.

Przed kościołem postawiono poezjomat, instalację artystyczna, który ma przywrócić pamięć o historii wsi, jej mieszkańcach i ich zwyczajach.

Poezjomat

Pierwszy poezjomat, „szafę grającą z wierszami”, udostępniono publiczności w Pradze w 2015 roku. Ma kształt peryskopu, zakrzywionej rury, do której dołączono korbę. Po pokręceniu nią i naciśnięciu przycisku można usłyszeć z wylotu rury różne dźwięki: historie, wywiady, utwory poetyckie i piosenki.

Pomysłodawcą był praski właściciel kawiarni artystycznej „café V lese” Ondrzej Kobza. W następnych latach w różnych miejscach w Czechach i Europie, także w Polsce stanęły poezjomaty Kobzara. Pomysłodawca był wcześniej znany z różnych miejskich happeningów: umieścił w różnych miejscach Pragi pianina czy stoliki do gry w szachy.

Poezjomat w przed kościołem św. J. Nepomucena w Vrchni Orlice jest bardzo dobrym uzupełnieniem historii miejsca, popularyzuje ją i zachęca do dalszych poszukiwań. Słyszymy głosy Niemców, ich historie i pieśni. Na chwilę możemy się przenieść do czasów, gdy wieś tętniła życiem.

Korzystałem: