„Jesteś inny?”

„Du bist anders? / Jesteś inny?” pod takim tytułem kryje się ciekawa wystawa online, która przedstawia losy młodych ludzi różnych wyznań i narodowości w Europie w czasie II wojny światowej. Przygotowała ją Fundacja Pomnik pomordowanych Żydów w Europie / Stiftung Denkmal für ermordeten Juden Europas. Przedstawiono 37 biografii, w tym pochodzące z Polski. Projekt przygotowano bardzo starannie. Na stronie można znaleźć wyczerpujące informacje o każdej z osób, zaproponowano też osobne materiały dla nauczycieli. Wystawa może stanowić wzór nowoczesnego przybliżenia trudnej problematyki II wojny, postaw młodzieży z różnych krajów, uwrażliwienia na los innych grup niż własna.

Jak opowiadać o II wojnie światowej?

II wojna światowa wraz z powolnym odchodzeniem świadków wydarzeń staje się na naszych oczach częścią pamięci kulturowej.

Jak opowiadać o niej w tych okolicznościach? W jaki sposób przybliżać problemy z nią związane z perspektywy ogólnoeuropejskiej? Za pomocą jakich środków dydaktycznych można dotrzeć do młodzieży?

W ostatnich latach uczyniono wiele, by zmierzyć się z tymi wyzwaniami. Przykładem krytycznego spojrzenia na losy cywilów i skutki II wojny dla Europy i świata pozostaje nadal Muzeum II wojny światowej w Gdańsku. Pierwszemu dyrektorowi, Pawłowi Machcewiczowi i jego zespołowi, udała się rzecz, która nie była obecna w polskim / europejskim dyskursie. Wystawę kończył film¹, który nawiązywał do wojen i przemocy we współczesnym świecie, przypominając, że cierpienia tego rodzaju nie zakończyły się w 1945 r. Stale wybuchają w świecie konflikty, które często przeradzają się w wyniszczające wojny².

„Jesteś inny”

Poza stałymi wystawami, często organizowane są ekspozycje czasowe lub dostępne tylko w internecie. Z tej ostatniej możliwości skorzystali twórcy wystawy firmowanej przez Fundację Pomnik pomordowanych Żydów w Europie w Berlinie. Na przykładzie wybranych biografii młodych ludzi różnych wyznań i narodowości w Europie pokazano wpływ II wojny na ich los i wyzwania, przed jakimi stanęli.

Ale co to byli za młodzi ludzie – pytali autorzy wystawy, kim byli Sima, Gert, Sophie, Urszula czy Vitka? Co było dla nich ważne? Jak żyli? Przecież mieli także marzenia, obawy, pragnienia i przekonania. Co się stało z nimi, gdy do władzy doszli narodowi socjaliści, czy później, gdy wybuchła wojna? A przede wszystkim; jak sprzeciwiali się terrorowi i przemocy? Czy udawało im się to? Czy przeżyli?

Często frazy „Jesteś inny” czy „Nie należysz do nas” były wykorzystywane przez nazistów jako pretekst, by wykluczyć, stygmatyzować, aresztować, skazać na śmierć, długoletnie więzienie czy pobyt w obozie koncentracyjnym. Na wystawie przedstawiono losy młodych ludzi, których nazizm i wojna postawiły na marginesie, wystawiły na niebezpieczeństwa, wyzysk, nierzadko zagrożenie życia. Wydalano ich ze szkół, ich rodziny skazywano na nędzę. Odsuwali się od nich przyjaciele i sąsiedzi. Znajomi zmieniali się w prześladowców i denuncjatorów. Nie mogli używać języka ojczystego, czy dokonywać niezależnych wyborów życiowych.

Struktura

Po wystawie możemy poruszać się z pomocą czterech zakładek (zamieszczonych u góry strony). Są to: nazwiska, mapa Europy, chronologia oraz tematy. Dodatkowo autorzy opracowali dla nauczycieli scenariusze lekcji, które można znaleźć u dołu strony.

Wybrałem biografię Zofii Pociłowskiej, polskiej rzeźbiarki, w czasie II wojny światowej kurierki ZWZ, więźniarki Pawiaka i KL Ravensbrück.³ Po wywołaniu nazwiska pojawia się pięć kafelków do wyboru. Każdy z nich prowadzi do różnych etapów życia Pociłowskiej.

W pierwszym i drugim dowiadujemy się o jej dzieciństwie i młodości, możemy obejrzeć archiwalne zdjęcia oraz wysłuchać fragmentów wywiadu. Trzeci jest poświęcony studiom polonistycznym, wybuchowi wojny, działalności w ruchu oporu oraz aresztowaniu. Czwarty dotyczy pobytu w KL Ravensbrück. Dużo uwagi poświęcono warunkom panującym w obozie, przybliżeniu wykonywania eksperymentów medycznych na więźniarkach, dokumentowaniu zbrodni i zapisywaniu ich. Zamieszczono w tej części kopię wykazu nazwisk, zdjęcia poszkodowanych kobiet.
Po naciśnięciu linka o eksperymentach można znaleźć informacje, jacy lekarzy dokonywali tych zbrodniczych eksperymentów i dlaczego. Ostatni etap przybliża losy powojenne Z. Puciłowskiej, jej artystyczną działalność, którą rozpoczęła jeszcze w czasie pobytu w obozie. Dodatkowo można się dowiedzieć, jak Zofia poradziła sobie ze swoimi wojennymi przeżyciami, obejrzeć niektóre jej rzeźby.

Ważne narzędzie

Wystawa online „Jesteś inny?” zachęca do aktywnego poznawania różnych biografii okresu II wojny światowej. Poprzez różnorodność wykorzystanych materiałów (zdjęć, kopii dokumentów, filmów, grafik i innych) jest bardzo dobrym przykładem odpowiedniego wykorzystania elektronicznego medium.

Propozycja powinna spodobać się także nauczycielom. Umieszczenie ciekawych materiałów dydaktycznych powinno ich zainteresować, zachęcić do podejmowania tej trudnej problematyki na lekcjach historii.

Godne podkreślenia jest samo podejście autorów wystawy, by nie ograniczyć się do niemieckich przykładów, lecz pokazać losy młodych ludzi w europejskim wymiarze. Należy tylko wyrazić ubolewanie, że wystawa ta dostępna jest tylko po niemiecku. Z pewnością powinni do niej zajrzeć polscy nauczyciele, w końcu temat wojny i pamięci o niej w ujęciu europejskim jest jednym z kluczowych szkolnych zagadnień.

Przypisy:

1. Zob. Krzysztof Ruchniewicz, Dwa filmy, dwie wizje historii, „krzysztofruchniewicz.eu”, 4.11.2017. ↩︎
2. Ztego filmu na produkcję IPN przekreśliła antywojenne przesłanie, wyeksponowanie jedynie polskiego wątku podważyło intencje twórców wystawy. Szerzej zob. Anna Wolff-Powęska, „Dobra zmiana” szuka naukowych standardów edukacji historycznej Polaków. A one już są: wystarczy nie kłamać, „Wyborcza”, 26.05.2018. ↩︎
3. Szerze o Z. Pociłowskiej zob. Rzeźby Zofii Pociłowskiej-Kann. ↩︎