Cmentarz żydowski w Miłocicach -

W lesie w pobliżu Miłocic k. Oławy znajduje się cmentarz żydowski. Choć poważnie zdewastowany w XX w., przetrwał do naszych czasów. Jest to jedna z najstarszych zachowanych nowożytnych nekropolii tego wyznania na Dolnym Śląsku. Chowano na nim Żydów z Bierutowa i innych śląskich miejscowości (do końca XIX w. ponad 500 osób). Cmentarz obecnie otoczony jest drewnianym płotem, prowadzi do niego brama wykonana także z drewna. Przed wejściem umieszczono tablicę informacyjną. Nagrobki można bez problemu znaleźć dzięki oczyszczeniu terenu z krzaków kilka lat temu. Przy niektórych z nich zachowały się prowizoryczne numery inwentarzowe. Zaskakuje jednak brak bliższych informacji o tej nekropolii w rejestrze zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa, choć karta inwentarzowa jest tam dostępna. Postanowiłem te braki uzupełnić.

Żydzi w Bierutowie

Pierwsze wzmianki o Żydach w Bierutowie pochodzą z połowy XIV w. Niewiele jednak wiadomo o ich życiu w mieście w tym okresie. Dwieście lat później, w 1583 roku miasto otrzymało przywilej De non tolerandis Judaeis (nieakceptowania Żydów), który zakazywał zamieszkania w nim przedstawicielom tej grupy i posiadania przez nich nieruchomości. Żydzi mieli wstęp do Bierutowa jedynie w określone dni, jak targi czy jarmarki. Musieli więc opuścić Bierutów, do którego wrócili w połowie XVII wieku.

W 1686 roku w Bierutowie zamieszkał Markus Elias, dzierżawca ceł książęcych. Znaczna część Żydów przybywających w te okolice trudniła się drobnym handlem oraz produkcją alkoholu. Regularnie dochodziło do konfliktów między kupcami żydowskimi a chrześcijańskimi. W drugiej połowie XVIII wieku gmina żydowska w Bierutowie zaczęła się rozrastać, zwłaszcza po przyłączeniu Śląska do Prus. Około 1850 roku w mieście mieszkało ponad 200 Żydów.

Rozwijały się instytucje żydowskie. Na początku XIX wieku zbudowano synagogę, jednak spłonęła w 1808 r. Odbudowano ją rok później. Pruski edykt emancypacyjny sprzyjał rozwojowi społeczności. Jej położenie pogorszyło się w okresie międzywojennym wskutek kryzysu gospodarczego, wzrostu nastrojów antysemickich, a szczególnie po 1933 r. gdy władze hitlerowskie przeszły do polityki dyskryminacji i prześladowań.

W listopadzie 1938 roku w trakcie Nocy Kryształowej bierutowska synagoga została podpalona przez nazistów, jednak pożar ugaszono i budynek przetrwał do dzisiaj.

Okres prześladowań

W latach 30. gmina liczyła już tylko 21 osób. W 1938 roku nie tylko podpalono synagogę, ale i zdemolowano działające jeszcze żydowskie sklepy. Cześć Żydów udała się na emigrację, pozostali podzielili los milionów zamordowanych w obozach koncentracyjnych i zagłady. Tylko Ruth Krol, która ukrywała się w Miłocicach w czasie wojny, udało się przeżyć holokaust.

Jednym ze znanych żydowskich mieszkańców Bierutowa był malarz ekspresjonista, grafik oraz pisarz Ludwig Meidner (1884-1966). Jego ojciec prowadził sklep z tekstyliami w Bierutowie. Ludwig studiował w Królewskiej Szkole Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego (Königliche Kunst- und Kunstgewerbeschule) we Wrocławiu. Następnie wyjechał do Berlina, potem Paryża. W 1933 roku objęto go zakazem malowania i wystawiania z powodu żydowskiego pochodzenia.

Krótko przed wybuchem II wojny światowej wyemigrował z rodziną do Wielkiej Brytanii. Do RFN wrócił w 1953 roku. Zmarł w Darmstadt. Jego prace można oglądać w Muzeum Żydowskim we Frankfurcie n. M. W 2000 roku w Bierutowie umieszczono dwujęzyczną tablicę mu poświęconą. Motywy śląskie były obecne w jego twórczości, jest autorem m.in. grafiki przedstawiającej cmentarz żydowski w Miłocicach.

Cmentarz w Miłocicach

Nekropolię założono ok. 1740 roku. Chowano tu początkowo ludność żydowską z Bierutowa i innych okolicznych miejscowości, np. Oleśnicy. Po 1820 roku już tylko z Bierutowa. W 1847 roku Emanuel Pringsheim z Opola ufundował dom przedpogrzebowy, cmentarz otoczono murem z cegły. Dom przedpogrzebowy nie zachował się do dzisiaj (widoczne są jedynie fragmenty fundamentów), podobnie mur z cegły (rozebrano go po II wojnie światowej).

Powierzchnia cmentarza okazała się niewystarczająca. Nekropolia szybko się zapełniła i przestała służyć miejscowej gminie, ponieważ ponowne pochówki ze względów religijnych były niedopuszczalne. W 1900 roku zamknięto ostatecznie cmentarz.

W czasie II wojny światowej Niemcy częściowo go zniszczyli, dalsza destrukcja nastąpiła po 1945 roku. W drugiej połowie lat 80. XX wieku przeprowadzono pierwszą inwentaryzację. Drugą przeprowadzono w 2016 roku. Wykazała ona dalsze zniszczenia nagrobków, w większości celowe. Dopiero 14 maja 1990 roku wpisano cmentarz do rejestru zabytków.

Stan zachowania

Dzisiaj cmentarz o powierzchni 0,2 ha, jest otoczony drewnianym płotem. Prowadzi do niego drewniana brama. Zachowało się ok. 30 nagrobków (informacje dostępne w internecie są sprzeczne), najstarszy pochodzi z 1769 r. i upamiętnia prawdopodobnie Samuela, syna Izraela. Różny jest ich stan zachowania.

Tylko część macew stoi, inne są powalone. Na nagrobkach dominują inskrypcje po hebrajsku. Przy grobach można spotkać jeszcze numery identyfikacyjne pozostałe po ostatniej inwentaryzacji.
O historii cmentarza informuje tablica informacyjna przy wejściu. Obiektem opiekuje się Nadleśnictwo Oława i Gmina Wyznaniowa Żydowska we Wrocławiu.

Więcej zdjęć zamieściłem na blogu z fotografią.

Zob.