Każdy historyk ceni sobie różnego rodzaju przewodniki po zasobach archiwalnych czy specjalnych zbiorach bibliotek. Pozwala to na szybkie zaznajomienie się z zawartością kolekcji, jej specyfiką, może zwrócić uwagę na nieznane materiały. Do moich rąk trafił właśnie tom wydany przez Instytut Pamięci Narodowej pt. Archiwalia do dziejów polskiej emigracji politycznej z lat 1939-1990. Zamieszczono w nim 29 opisów różnych instytucji przechowujących archiwalia w kraju i zagranicą.
Emigracja polityczna
Od wielu lat prowadzone są intensywne badania nad dziejami polskiej emigracji politycznej po 1945. Ukazały się liczne publikacje. Jednak nadal odczuwalny był brak zbiorczego przewodnika po zasobach archiwalnych na ten temat zgromadzonych w kraju i zagranicą. Wypełnieniu tej luki służyć może wydany przez IPN tom: „Archiwalia do dziejów polskiej emigracji politycznej z lat 1939-1990”. Jego redaktorami są Sławomir Łukasiewicz i Mariusz Olczak. Tom ukazał się w ramach projektu realizowanego przez IPN: „Polska emigracja niepodległościowa 1945-1990”. Zawiera 29 prezentacji różnych archiwów i ich zasobów. Zastosowano jeden schemat opisu. Do tekstu autorskiego dodano bibliografię oraz streszczenie w języku angielskim.
Wydanie przewodnika z pewnością jest bardzo cenną inicjatywą. Jednak wydaje się, że tom powinien być bardziej dopracowany. We wstępie redaktorzy nie podali definicji polskiej emigracji politycznej. Pozwoliłoby to na uporządkowanie zebranych informacji (różne definicje) oraz wskazało kryteria doboru instytucji w kraju i zagranicą. Z nieznanych powodów zrezygnowano z podania adresów prezentowanych instytucji wraz ze stronami internetowymi (w większości instytucje te posiadają własne strony).
Wersja papierowa vs wersja elektroniczna
Od kilku lat jesteśmy przyzwyczajeni do sięgania po wersje elektroniczne różnego rodzaju informatorów. Wielka ilość informacji, z jakimi jesteśmy dzisiaj konfrontowani, czyni często wydane w wersji papierowej informatory już w chwili druku nieaktualnymi. Potrzebne wtedy są aktualizacje itd. Podobne uczucia miałem w czasie wertowania „Archiwaliów…”. Tom ponad 400 stronicowy wydany w twardej oprawie jest z pewnością wart postawienia na półce i sięgania do niego od czasu do czasu.
Jednak szukanie informacji nie jest takie proste. Zamieszczono jedynie indeks osobowy, z indeksu rzeczowego zrezygnowano (nie wyjaśniono powodów tej rezygnacji we wstępie). Trochę to dziwi, tym bardziej, że często w przypadku emigracji politycznej interesują nas instytucje czy organizacje, a w dalszej kolejności ich twórcy. Umieszczenie wykazu w internecie pozwoliłoby na szybkie dotarcie do poszukiwanej informacji. Umożliwiłoby też bardziej zaawansowane kwerendy.
Przyszłość badań
Za umieszczeniem zgromadzonego materiału w internecie przemawia jeszcze inny argument. Prezentowane w tomie opisy są efektem konferencji, którą zorganizowano … pięć lat temu. Długi proces wydawniczy jeszcze bardziej przekonuje, że przyszłością tego rodzaju publikacji jest wyłącznie internet.
