W drodze do Warszawy zatrzymałem się w Pruszkowie, gdzie chciałem zwiedzić Muzeum Dulag (obóz przejściowy / Durchgangslager) 121 dla wypędzonych mieszkańców Warszawy. Był to dobry pomysł. Można tam zobaczyć ciekawą ekspozycję, która ukazuje powstanie obozu i jego funkcjonowanie, prezentuje wybrane biografie i artefakty. W sklepie muzealnym można zaopatrzyć się w literaturę przedmiotu, katalog wystawy i edycje wspomnień. W krótkim czasie nie byłem w stanie obejrzeć dokładnie całej ekspozycji. Zatem z pewnością tam wrócę.
Powstanie muzeum
Muzeum Dulag 121 jest samorządową instytucją kultury powiatu pruszkowskiego. Powstało w 2010 roku na terenie byłych warsztatów kolejowych w Pruszkowie (powstały pod koniec XIX wieku i działały do początku lat 90. XX wieku).
Między sierpniem 1944 roku a styczniem 1945 roku działał tu obóz przejściowy dla ludności wypędzanej z Warszawy. Muzeum postawiło sobie za zadanie opowiedzenie losów warszawskich wygnańców, osób im pomagających w obozie i poza nim oraz ich dokumentowanie. W pracy szeroko wykorzystuje zachowane materiały źródłowe oraz relacje świadków.
Na potrzeby muzeum stworzono makietę obozu, która plastycznie ukazuje rozmieszczenie zabudowań obozowych i torowisk.
Wystawa
W centrum Muzeum, w budynku położonym na skraju kompleksu dawnych warsztatów kolejowych, zlokalizowano wystawę narracyjną. Wykorzystano do tego różne materiały archiwalne (zdjęcia, plakaty, ogłoszenia, relacje świadków) oraz nieliczne artefakty.
Wystawa zaczyna się od wybuchu powstania, dalej poznajemy historie pierwszych wypędzonych, śledzimy życie codzienne, poznajemy pracę personelu medycznego, znajdujemy informacje o pomocy w obozie i na zewnątrz.
Likwidacji obozu i zestawieniu liczbowemu poświęcono ostatnią część ekspozycji.
Klucze i walizki
Moją uwagę przykuły klucze i walizki eksponowane na wystawie. Był to nieodłączny atrybut ludzi wypędzanych z ich domów. Przypomniało mi to wystawy w Niemczech, które za pomocą tych samych artefaktów przybliżały losy niemieckich uciekinierów / wysiedleńców.
Podobnego motywu użyto w przed laty instalacji artystycznej we Wrocławiu. By zilustrować uniwersalne doświadczenie utraty ojczyzny użyto tam kilku elementów: węzełka (tobołka) odlanego z brązu i stojącego na granitowym brzegu fontanny, kluczy zatopionych w wodzie oraz napisu PANTA RHEI.
Klucze i walizki w Pruszkowie wpisują się w ten uniwersalny przekaz, tworzony przez czytelne dla każdego symbole.
Publikacje i strona internetowa
Muzeum wydaje własne publikacje. Można je zakupić na miejscu w muzealnym sklepiku.
Ponadto zwróciłem uwagę na ciekawą stronę internetową. Można tam sprawdzić, czy ktoś z członków rodziny nie przeszedł przez obóz lub zgłosić taką osobę, wypełniając ankietę (zakładka lista pamięci). To bardzo ważne zadanie, nie tylko dokumentacyjne.
