Dwa dni temu zamieściłem krótki wpis o zmarłym kanclerzu, Helmucie Kohlu. Sięgnąłem do obszernej biografii tego polityka pióra znanego politologa i historyka niemieckiego, Hansa-Petera Schwarza. Wczoraj dowiedziałem się, że także i on nie żyje. Ponieważ nie znalazłem w polskich mediach jakiejkolwiek wzmianki o tym wybitnym naukowcu, znanym przede wszystkim jako biograf, postanowiłem przybliżyć jego postać.
Mój blog – ostatnio spotkałem się z takim zdaniem – staje się swego rodzaju miejscem pamięci wybitnych postaci. W ostatnich miesiącach odeszło wiele znanych osób, o których nie sposób było nie wspomnieć. Nie wszystkie zaznaczyły swój ślad na relacjach polsko-niemieckich. Jednak każda w jakiś sposób poprzez swe życie i działalność wpłynęła (i nadal wpływa) na mój dobór lektur, zachęcała do głębszej refleksji, pozwała nabrać dystansu do bieżących spraw.
Nawet jeśli ten blog staje się po części tym symbolicznym cmentarzem, to – niezależnie od tego określenia – jestem przekonany, że postacie te powinny być omówione, przybliżone czytelnikom w Polsce. Bez wątpienia należy do nich prof. Hans-Peter Schwarz.
Urodził się w 13 maja 1934 r. w Lörrach na na granicy niemiecko-szwajcarsko-francuskiej (Markgräflerland). Był synem nauczyciela. W 1953 roku zdał maturę. Początkowo chciał zostać nauczycielem gimnazjalnym. Był pod wrażeniem swych nauczycieli niemieckiego i historii, i zamierzał iść w ich ślady. Rozpoczął studia w Bazylei z zakresu historii, germanistyki, romanistyki i ekonomii. Wybór tak dużej liczby przedmiotów może zaskakiwać. Schwarz chciał spróbować różnych tematów, szukał własnej drogi. Uczęszczał na wykłady Karla Bartha, Karla Jaspersa, Edgara Salina czy germanisty, Waltera Muschga. Kilka miesięcy spędził także na paryskiej Sorbonie. Od 1954 roku kontynuował studia we Freiburgu. Stale modyfikował swe zainteresowania. Na politologii uczęszczał na zajęcia Arnolda Bergstraessera. Wkrótce został jego asystentem i napisał pod jego kierunkiem rozprawę doktorską.
W 1958 r. jako 23 latek obronił dysertację pt. Das Werk Ernst Jüngers als Diagnose unserer Zeit, która ukazała się drukiem w 1961 r. pt. Der konservative Anarchist. W tym samym roku ożenił się z nauczycielką Annemie Keller. Wkrótce na świat przyszły dzieci Nicole i Benno.
W latach 60. szybko rozwijały się w RFN nauki polityczne. Powstawały na różnych uczelniach nowe katedry. Poszukiwani byli profesorowie do ich obsady. Z nowym możliwości skorzystał Schwarz, reprezentujący nowy typ naukowca. Gruntownie wykształcony, bez zaszłości z okresu nazistowskiego, dynamiczny. Kolokwium habilitacyjne zdał w Tybindze w 1966 roku na podstawie rozprawy pt. Vom Reich zur Bundesrepublik. Deutschland im Widerstreit der außenpolitischen Konzeptionen in den Jahren der Besatzungsherrschaft 1945–1949 (po śmierci prof. Bergstraessera opiekę nad nim przejął prof. Theodor Eschenburg). W wieku 30 lat Schwarz został jednym z najmłodszych profesorów w Niemczech. Szybko otrzymał ciekawe propozycje zatrudnienia. Wybrał stanowisko na uniwersytecie w Hamburgu.
Okres hamburski był jednym z najważniejszych w jego karierze naukowej. Ugruntował swa pozycję jako politolog, cieszył się coraz większym poważaniem kolegów po fachu. Pod koniec lat 70. skrystalizowały się główne punkty ciężkości jego dalszej pracy naukowej: systematyczna analiza wydarzeń politycznych w RFN oraz badanie ich przyczyn. Także uniwersytecka dydaktyka sprawia mu wiele przyjemności. W jego seminariach biorą udział studenci o różnych zapatrywaniach politycznych, co sprzyja ciekawym i twórczym dyskusjom. Schwarz intensywnie prowadził również studia w archiwach, przeprowadzał wywiady ze świadkami wydarzeń. Metodę naukową, którą stosował w następnych latach, można streścić w słowach: czytać, wyrabiać sobie zdanie, stawiać pytania, wskazywać błędy i uchybienia, łączyć kamyki w mozaikę, prześwietlać wydarzenia, akcentować wybrane. Dużą uwagę poświęcał stale doskonaleniu warsztatu pisarskiego. Jego prace odznaczały się wielką dbałością o język. Był zdania, że instynkt badawczy nie wystarcza, by być dobrym naukowcem. Należy być też dobrym pisarzem, który w sposób klarowny potrafi szerszej publiczności przekazać swe myśli, punk widzenia, wyniki dociekań.
W 1974 roku Schwarz przeszedł na uniwersytet w Kolonii, gdzie objął katedrę w Forschungsinstitut für Politische Wissenschaft und europäische Fragen. Intensywnie rozwijał kontakty zagraniczne. W roku akademickim 1975/76 gościł w Woodrow Wilson International Center for Scholars w Waszyngtonie, DC. Nawiązał wtedy współpracę, która wkrótce przyniosła wymierne efekty. W okresie kolońskim powstały kolejne znaczące studia. Poświęcił je erze kanclerskich rządów Konrada Adenauera. Od 1978 roku był (współ-)wydawcą renomowanego czasopisma zajmującego się historią najnowszą Vierteljahreshefte für Zeitgeschichte (wraz z Karlem Dietrichem Bracherem oraz Horstem Möllerem). Od 1980 roku zasiadał w radzie naukowej Institut für Zeitgeschichte w Monachium (od 1988 był przewodniczącym). Schwarz znany był również z zainteresowania edycją dokumentów. Był wydawcą wielu tomów źródłowych. Wymienię dwa z nich, które do dzisiaj są podstawowym materiałem do studiów z zakresu historii powojennej Niemiec: Dokumente zur Deutschlandpolitik oraz Akten zur Auswärtigen Politik der Bundesrepublik Deutschland.
W 1986 opublikował pierwszy tom obszernej biografii pierwszego kanclerza RFN, Konrada Adenauera (drugi ukazał się w 1991 roku). Potwierdził tym dziełem swą pozycję wśród niemieckich politologów i historyków. Jego wielkim osiągnięciem było gruntowane przestudiowanie dotąd mało znanego etapu życia i działalności swego bohatera przed 1945 r. Schwarza w biografii tego wybitnego polityka, działającego w kilku epokach (cesarstwo, republika, nazizm, demokracja powojenna) fascynowała złożoność postaci i jej wielowątkowość. W 1988 roku otrzymał za biografię Adenauera Nagrodę Historyczną miasta Münster.
Moje pierwsze kontakty z prof. Schwarzem dotyczyły drugiego tomu biografii Adenauera. Omyłkowo, jak się okazało, przytoczył informację o spotkaniu Stanisława Stommy z przywódcą RFN. Napisałem w tej sprawie list do redakcji „Die Politische Meinung“, czasopisma Fundacji K. Adenauera. Został on opublikowany. Redakcja przesłała mi kopię odpowiedzi prof. Schwarza, w której przyznał się do błędu i zapowiadał poprawienie go w wersji angielskiej (potem otrzymałem egzemplarz tej publikacji z dedykacją autora). Fundacja Adenauera zaproponowała mi napisanie artykułu o stosunku Adenauera do Polski i relacji polsko-niemieckich, który ukazał się drukiem. Moje osobiste zainteresowania Adenauera uległy dzięki temu znacznemu wzmocnieniu. W następnych latach miałem okazję wielokrotnie spotykać się z prof. Schwarzem przy okazji różnych konferencji czy dyskusji. Za każdym razem był ciekaw informacji o Polsce i aktualnych problemach relacji polsko-niemieckich.
Po przejściu na emeryturę Karla Diedricha Brachera w 1987 r. Schwarz otrzymuje jego katedrę na Uniwersytecie w Bonn (Professor für Politische Wissenschaft und Zeitgeschichte). Będzie nią kierować do przejścia na emeryturę w 1999 roku. To szczyt jego kariery naukowej. W dziejach RFN był to bardzo ciekawy okres. Proces zjednoczenia Niemiec, do którego dążyli wszyscy kanclerze, Schwarz mógł obserwować niemal z centrum wydarzeń. W tym czasie dał się poznać jako popularny komentator, występował czesto w mediach, pisał artykuły do prasy, udzielał wywiadów. Nie zaniedbywał jednak także pracy naukowej. W 1998 roku opublikował swa wizję dziejów XX wieku pt. Das Gesicht des Jahrhunderts. Monster, Retter und Mediokritäten, która jest jedną z pierwszych syntez stulecia. Po przejściu na emeryturę przeniósł się do Monachium. Nadal prowadził badania. W 2012 roku opublikował obszerną biografię Helmuta Kohla. Krótko przed śmiercią zakończył pracę nad wspomnieniami.
Prof. Hans-Peter Schwarz zmarł w środę, 14 czerwca br.
Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Fundacji K. Adenauera.
Zob.
Ludger Kühnhardt, Der konservative Anarchist. Zum Tod von Hans-Peter Schwarz, „FAZ“, 16.06.2017.
Hildegard Stausberg, Er war der Biograf der Bundesrepublik, „Die Welt“, 16.06.2017.
Christian Hacke, Ein unbequemer Mahner, „Neue Zürcher Zeitung“, 18.06.2017.
