Miasta z ich historią są ciekawym przedmiotem do obserwacji. Przez stulecia gromadzą się w ich przestrzeni różne znaki kulturowe, które trzeba często na nowo odczytać i zinterpretować. Odczytanie miasta nie jest łatwym zadaniem. Czasami znaki te są zatarte, nieczytelne lub straciły na swej ostrości / znaczeniu. Ciekawym przypadkiem jest pomnik Józefa Piłsudskiego w Rzymie. Mało kto dzisiaj wie, że ulokowano go w miejscu realizacji planów faszystowskiego Rzymu.
W przestrzeni czytamy czas
Zaproponowana przed laty przez niemieckiego historyka, Karla Schlögela, formuła „czytania czasu w przestrzeni” nie straciła nic na aktualności. Pozwala na inne odczytanie dziejów miasta, jego przestrzeni i ludzi. By móc to w pełni uczynić, musimy niemalże jak archeolog warstwa po warstwie rozpoznać historyczne odniesienia, dawne konteksty. Przez stulecia wiele znaków kulturowych zatarło się, inne popadły w zapomnienie. Wymagają ponownego odczytania, znalezienia klucza do ich zrozumienia.
Pomnik J. Piłsudskiego
Od wielu lat pomnik J. Piłudskiego jest miejscem spotkań Polaków mieszkających w Rzymie, a także turystów, odwiedzających Wieczne Miasto. Kilka lat temu dzięki staraniom polskiej ambasady pomnik odnowiono. W 2015 roku wieniec pod nim złożył prezydent A. Duda. Pomnik ma bardzo ciekawą historię. Odsłonięto go 19 grudnia 1937 roku. Twórcą podobizny marszałka był Henryk Kuna, polski rzeźbiarz, malarz i profesor Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Pomnik odsłonięto, jak można się przekonać z udostępnionego w internecie krótkiego filmu, z wielką pompą. Zlokalizowano go na skwerze przy ulicy Marszałka Piłsudskiego (Viale Maresciallo Pilsudski). Zmarły polski przywódca został więc uhonorowany w Rzymie na dwa sposoby.
Rzym Mussoliniego
Odsłonięcie pomnika odbyło się w szczególnym okresie dziejów tego miasta. Od wielu lat realizowano szeroko zakrojone modernizacyjne przebudowy Rzymu, w które zaangażowany był włoski dyktator Benito Mussolini. Pomnik ulokowano w nowej dzielnicy Rzymu Parioli. Zajmuje ona obszar na północ od Piazza del Popolo i Porta Flaminia. Tybr określał granice dzielnicy na zachodzie i północy, kompleks Villa Glori na północnym wschodzie, a duży park Villa Adda na wschodzie.
Obszar ten wykorzystano do budowy wielu obiektów sportowych, m.in. Campo Dux, miejsca masowych zgromadzeń młodzieży faszystowskiej z całych Włoch.
Ulica Piłsudskiego biegła od Via Flaminia, obok Stadionu Narodowej Partii Faszystowskiej (Stadio del PNF) aż do Villi Gloria. Stadion, obecnie funkcjonujący pod mianem Stadio Flaminio, został otwarty w 1911 roku dla upamiętnienia 50-rocznicy włoskiej jedności, a następnie został rozbudowany przez Marcello Piacentiniego. Dzięki temu mógł pomieścić ok. 30.000 widzów. Niedaleko po drugiej stronie Tybru w latach 1928-1938 wzniesiono słynne Foro Mussolini (dziś Foro Italico). Villa Glori wraz z otaczającym ją parkiem także była miejscem upamiętnień (Parco della Rimembranza), zgodnie z założeniami projektu z pierwszej połowy lat 20. XX w. Raffaele de Vico. Do istniejących tam obiektów związanych z poległymi w okresie jednoczenia Włoch dojść miał monument poświęcony poległym w Wielkiej Wojnie.
Tuż za pomnikiem Piłsudskiego, naprzeciw wejścia do Villi Gloria zbudowano ogromny kościół Cuore Immacolato di Maria, zaprojektowany przez Armando Brasiniego i ukończony w 1936 roku. Ulica biegnąca od Piazza Ungheria z powrotem do Via Flaminia była poświęcona męczennikom faszyzmu, nadano jej nazwę Viale dei Martiri Fascisti.
Dziś, po zmianie nazw, upamiętnienie Piłsudskiego funkcjonuje już w całkiem innym kontekście. Warto jednak pamiętać, że w drugiej połowie lat 30. wpisano je w konkretny scenariusz symbolicznych odniesień nowej dzielnicy włoskiej stolicy.
