Twórca pięciu krzyży

Jednym z czołowych członków założycieli Niemieckiego Ludowego Związku Opieki nad Grobami (dalej NLZOG) był germanista, etnograf, dr Siegfried Emmo Eulen. W czasie pracy na historią Związku nie znalazłem na jego temat prawie żadnych informacji. Nie było ich w internecie, nawet na stronach Związku. Również niemiecka Wikipedia milczała na jego temat, podobnie ostatnie wydanie leksykonu Brockhausa, oraz specjalistyczne leksykony biograficzne. Wobec tego skontaktowałem się z archiwum NLSOG, skąd otrzymałem dwie ciekawe broszury ze szkicami biograficznymi współtwórcy Związku.

Niewątpliwie była to ciekawa postać.

Siegfried Emmo Eulen urodził się w północno-zachodnich Niemczech, w Cloppenburgu 23 września 1890 r. Pochodził z rodziny urzędniczej, w której silne były też tradycje wojskowe. Dziadek ze strony ojca, Heinrich Gerhard Arnold Eulen, służył w wojsku przez 28 lat, uczestniczył w wojnie z Danią w 1849 r. i Austrią (1866 r.). Po przejściu na emeryturę pracował jako kancelista w jednym z ministerstw w Oldenburgu. Dziadek ze strony matki, John Steenken, był urzędnikiem pocztowym, a jego żoną została córka starego żołnierza, który uczestniczył w kampanii napoleońskiej przeciwko Rosji.

Jego ojcem był Karl Franz Heinrich Eulen, urzędnik i członek zarządu biura podróży kolei w Oldenburgu. Siegfried od dzieciństwa wykazywał różne uzdolnienia, także sportowe. Maturę zdał z wyróżnieniem. Podjął studia germanistyczne i filozoficzne we Freiburgu, potem w Heidelbergu. Był zapalonym wędrowcem i rowerzystą, zaangażowanym członkiem korporacji studenckiej „Teutonia”. Udzielał się także w ruchu młodzieżowym „Wandervögel„. W czasie wędrówek, zwłaszcza Szwarcwaldzie, odwiedzał wsie i gromadził informacje o języku, zwyczajach i obyczajach ludu, które wykorzystał w pracy naukowej.

W 1912 r. senat Uniwersytetu Heidelberskiego rozpisał konkurs na pracę naukową z okazji wznowienia pracy uczelni przez Wielkiego Księcia Karla Friedricha Badeńskiego. Eulen złożył pracę pt. „Literatura komiczna i nowelistyczna jako źródło  dawnej niemieckiej pieśni ludowej / Die Schwank- und Novellenliteratur als Quelle des älteren deutschen Volksliedes” i wygrał konkurs. Praca ta zachowała się do dzisiaj w archiwum uniwersyteckim. Po rozszerzeniu stała się ona podstawą rozprawy doktorskiej. Stopień doktora Eulen otrzymał w początkach sierpnia 1914 r., już po wybuchu wojny.

W 1913 r. Eulen zgłosił się ochotniczo do wojska (5. Kompanie des Oldenburgischen Infanterieregiments 91). Uczestniczył w działaniach I wojny światowej. Piął się szybko po drabinie kariery wojskowej. Otrzymywał kolejne odznaczenia. Początkowo walczył na froncie zachodnim, od 1915 na Wschodzie. W 1917 r. z powodu kłopotów zdrowotnych odwołano go do Berlina i powierzono opiekę nad grobami poległych żołnierzy (Gräberverwaltungsoffizier). W tym celu udał się wpierw do Polski, potem Turcji. Na cmentarzu wojennym w Grabowcu k. Białej Podlaskiej zlecił postawienie wysokich krzyży, które w następnych latach upowszechniły się i stały się znakiem rozpoznawalnym Niemieckiego Związku Opieki nad Grobami.

Koniec wojny zastał go na Ukrainie, do Niemiec wrócił dopiero po wielu przygodach w 1919. Po powrocie zgłosił się w pruskim ministerstwie wojny w dziale zajmującym się cmentarzami wojennymi (Zentralnachweis). Wkrótce jednak zrezygnował z tej pracy, zaangażował się w utworzenie ogólnonarodowego Związku Opieki nad Grobami. Eulen opracował memorandum, do jego inicjatywy i siedmiu innych byłych oficerów zajmujących się w czasie wojny sprawami pochówków żołnierzy, dołączyły liczne związki, stowarzyszenia oraz znane osobistości. W Berlinie 26 listopada 1919 odbył się kongres założycielski, a 12 grudnia tego roku zebranie członków. Uchwalono statut, sekretarzem generalnym organizacji wybrano Eulena. Nowy sekretarz aktywnie przytąpił do pracy. Zaproponował m.in. ustanowienie dnia żałoby narodowej (Volkstrauertag), którego nie udało się jednak uchwalić przez cały okres Republiki Weimarskiej z powodu braku zgody w parlamencie.

W 1923 r. Eulen zrezygnował z funkcji sekretarza generalnego, wybrano go natomiast prezydentem i honorowym przewodniczącym Związku. Teraz poświęcił się pracy zawodowej i rodzinie. W 1923 r. w Berlinie został dyrektorem Związku Gospodarczego Niemieckiego Gazownictwa (Wirtschaftliche Vereinigung Deutscher Gaswerke). W czasie I wojny światowej, w 1916 r. ożenił się z córką znanego freiburskiego pedagoga, koleżanką ze studiów, Emmą Sitzler. Z tego małżeństwa miał czwórkę dzieci. Po przedwczesnej śmierci żony w 1923 r. ożenił się ponownie. Wybranką była sekreterka Związku, Christel. W następnych latach przyszło na świat sześcioro dzieci. Co w jego życiu działo się poza sprawami rodzinnymi?

Lata po przejęciu władzy przez nazistów pozostają białą plamą, nie posiadam też materiałów na temat jego stosunku do ruchu narodowo-socjalistycznego. W literaturze podkreśla się, że miał przekonania narodowe, nie nacjonalistyczne. W 1939 r. zmobilizowano go do wojska. Został szefem kompanii (Chef der 1. Kopanie im I. Bataillon des I. R. 16). Uczestniczył w agresji na Polskę i walczył pod Kutnem. Po przejęciu przez Wehrmacht opieki nad Niemieckim Ludowym Związkiem Opieki nad Grobami, Eulena wezwano do Berlina. W 1940 r. uczestniczył w napaści na Holandię, potem Belgię. W 1942 r. wziął udział w wojnie przeciwko ZSRR. W 1944 r. wrócił do Oldenburga i został mianowany dowódcą batalionu uzupełnień (Ersatzbataillons I. R. 16). Do jego zadań należało m. in. patrolowanie wybrzeża. W Sylwestra 1944 r. w czasie podróży służbowej między granicą niemiecką a Mozą (po stronie holenderskiej) został przypadkowo postrzelony w czasie ćwiczeń niemieckiej dywizji spadochronowej.

Z powodu odniesionych ran zmarł 20 stycznia 1945 r. Pochowano go początkowo na cmentarzu w Kevelaer, a później przeniesiono go na cmentarz wojenny k. Weeze. W 1950 r. w otwarciu tego cmentarza uczestniczył prezydent RFN, Theodor Heuss. Podobno miał się dłużej zatrzymać przy grobie Eulena. O jego zasługach przypomina tablica pamiątkowa, którą umieszczono na głównym placu obok krzyży. „Ten, który w pamięci narodu stworzył grób żołnierza, znalazł tutaj jako żołnierz swój grób. Narodzie, pamiętaj o swych zmarłych. Siegfried Emmo Eulen”.

Wykorzystana literatura:

Erdmann Werner Böhme, Dr. Siegfried Emmo Eulen. Gründer des Volskbundes Deutsche Kriegsgräberfürsorge, Hildesheim 1969.

Tenże, Dr. Siegried Emmo Eulen. Gründer des Volksbundes Deutsche Kriegsgräberfürsorge. Volkskundler und Burschenschafter, b. r. i m.w.