Wczoraj w lipskiej filii Instytutu Kultury Polskiej w Berlinie wygłosiłem referat w ramach serii odczytów „Poniatowski-Vorlesung“: „1945 – der „bittere Sieg“, Polen und die Befreiung”. Moje wystąpienie poprzedził krótki recital fortepianowy studenta lipskiego konserwatorium, Maximiliana Szadziuła. W repertuarze były utwory F. Chopina. Przygotowując się do wystąpienia, myślałem o wpleceniu w nie wątków lipskich. Odwiedziłem jedną z tamtejszych nekropolii, Ostfriedhof i odszukałem pomnik poświęcony Polakom pomordowanym podczas wojny. Ostatecznie wykład rozwinął się w innym kierunku, ale pozostał materiał o pomniku, obiekcie chyba u nas w ogóle nieznanym. Warto poświęcić mu – w tych rocznicowych dniach – nieco uwagi.
Na cmentarzu w Lipsku (Ostfriedhof) znajduje się monumentalny pomnik z granitu poświęcony Polakom, którzy zginęli lub zmarli w Lipsku i okolicach w czasie II wojny światowej. Zlokalizowano go w pobliżu miejsc pamięci innych narodów: żołnierzy Armii Czerwonej, włoskich jeńców i innych. W centrum polskiego pomnika umieszczono krzyż, który otoczono szeregiem kolumn z granitu na planie półkola. Na nich umieszczono 14 tablic z nazwiskami prawie pół tysiąca osób. Inicjatorem budowy pomnika był konsulat generalny RP w Lipsku (działający w tym mieście do 2008 r.) i władze miasta. Wśród zmarłych, których pamięć uczczono, byli robotnicy przymusowi, więźniowie gestapo i policji, więźniowie obozów koncetracyjnych oraz jeńcy wojenni. Niestety, nie udało mi się znaleźć bardziej szczegółowych informacji biograficznych. Być może są one gdzieś dostępne.
To drugi już pomnik w tym samym miejscu. Pierwszy, wykonany przez BUDIMEX i KRAKBUND stanął w latach 70. Umieszczono na nim napis po polsku i niemiecku „Polakom, którzy zginęli w latach 1939-1945“. Autorem projektu był artysta rzeźbiarz Stefan Wierzbicki. Na monumencie nie było żadnych nazwisk. Dwadzieścia lat później uznano, że stan techniczny pomnika jest bardzo zły. Podjęto decyzję o natychmiastowym demontażu. Nowy pomnik odsłonięto uroczyście w 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej 1 września 2009 r. Na uroczystości obecny był ambasador RP w Niemczech, Marek Prawda oraz burmistrz miasta Lipska, Michael Faber.
Ten pomnik – mówił w czasie uroczystości odsłonięcia ambasador Prawda – jest uczczeniem typowych losów wojennych narodu, który stał się obiektem wojny na wyniszczenie.
Szerzej zob.
Günter Schmidt, Leipziger Gedenkstätten für die polnischen Opfer des 2. Weltkrieges, w: Polen in Leipzig. Damals und heute, Leipzig 2006, s. 49-55.
