Zapomniany świadek historii?

Do księgarni przed świętami dotarł tom studiów i materiałów poświęconych Józefowi Mackiewiczowi (1902-1985), zapomnianemu dziś pisarzowi emigracyjnemu, przekonanemu antykomuniście. Jego redaktorami są Marek Zybura oraz piszący te słowa. Zamieszczono w nim teksty autorów polskich i niemieckich, które przybliżają postać Mackiewicza, jego twórczość i recepcję w Niemczech.

O stosunku polskiej historiografii do bohatera publikacji w kontekście oporu i kolaboracji napisał Klaus Peter Friedrich. Izabela Surynt przybliżyła konstrukcję Wschodu w reportażach Mackiewicza. Jednostką a społeczeństwem w \”Sprawie pułkownika Miasojedowa\” zajął się Alfred Gall. Hans-Christian Trepte prześledził antykomunistyczne nastawienie Mackiewicza na przykładzie \”Kontry\”. Maciej Urbanowski skonfrontował biografie Mackiewicza i Jana Emila Skiwskiego. Natomiast Marek Zybura udokumentował działalność Mackiewicza na rzecz upowszechnienia prawdy o zbrodni katyńskiej w Niemczech. Andreas Lawaty zajął się Mackiewiczem i wybitnym znawcą historii Polski i tłumaczem jego dzieł, Gotholdem Rhode w kontekście recepcji autora \”Kontry\” w Niemczech. Tom zamyka studium Krzysztofa Ruchniewicza poświęcone Jałcie i jej długim oddziaływaniu na  powojenną Europę Środkowo-Wschodnią. Tom uzupełniają materiały z Muzeum Polskiego w Rapperswilu poświęcone recepcji twórczości Józefa Mackiewicza w niemieckich kręgu językowym w latach 1949-2012, opracowane przez Annę Buchmann i Annę Piotrowską. Jest to pierwsze tak obszerne zestawienie bibliograficzne w polskich badaniach nad pisarstwem Mackiewicza i jego recepcją w Niemczech. Ponadto zamieszczono fotokopie pierwszych stron wybranych niemieckich publikacji Mackiewicza oraz tytuły prasowe z jego artykułami.

Foto: Józef Mackiewicz i krytycy, pod red. Marka Zybury, Łomianki 2009.

Publikacja ukazała się w ramach projektu realizowanego od lat w Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy\’ego Brandta pod tytułem \”Wizje Europy\”. Główną uwagę poświęca się w nim różnym postaciom z XIX i XX wieku, które w sposób znaczący wpłynęły na sposób postrzegania Europy, powodów jej podziału oraz sposobów wychodzenia z nich. Mackiewiczowi  poświęcono międzynarodową konferencję, która odbyła się we Wrocławiu w kwietniu 2010 r. Zgromadziła ona znawców i tłumaczy jego twórczości z siedmiu krajów. Efektem było opublikowanie obszernego tomu studiów: \”Zwischen (Sowjet-)Russland und Deutschland. Geschichte und Politik im Schaffen von Jozef Mackiewicz (1902-1985)\”, pierwszej tego rodzaju publikacji za granicą. Książka prezentowała najnowsze wyniki badań, głównie niemieckich autorów. By je przybliżyć polskiemu czytelnikowi, zdecydowano o przygotowaniu na bazie tej publikacji polskiego wydawnictwa.

Ponieważ Mackiewicz większość swego życia na emigracji spędził w RFN, recepcja tego okresu budzić może duże zainteresowanie w Polsce. Istnieje jednak sporo zafałszowań, które skutkują powielaniem faktów mitycznych. W tomie zrezygnowano z  tekstów o biografii Mackiewicza, bo te polski czytelnik bez problemu może znaleźć. Redaktorzy tomu, Marek Zybura oraz piszący te słowa, zamieścili teksty głównie autorów niemieckich. Ich ustalenia dają wgląd do najnowszego stanu badań, pokazują na ile i dlaczego Mackiewicz jest interesujący dla niepolskich badaczy.

Józef Mackiewicz (1902-1985). Świadek „krótkiego stulecia“. Studia i materiały pod red. Krzysztofa Ruchniewicza i Marka Zybury, Łomianki: LTW 2013, ss. 253.