Rozpoznawalnymi miejscami na naukowej mapie naszego zachodniego sąsiada są Uniwersytet im. Humboldtów w Berlinie i Fundacja im. Aleksandra von Humboldta. Bracia Aleksander i Wilhelm von Humboldtowie to nieprzeciętne osobowości. Pierwszy był podróżnikiem, przyrodnikiem i twórcą nowoczesnej geografii, drugi filozofem, założycielem uniwersytetu, teoretykiem języka, politykiem i dyplomatą. Związki braci von Humboldtów ze Śląskiem pozostają jednak mniej znane niż ich dokonania na polu nauki czy polityki1. Nawet na dzisiejszym Śląsku mało kto wie, że Wilhelm otrzymał od króla Prus Fryderyka Wilhelma III w darze zamek i pałac biskupi oraz dobra w Otmuchowie w 1821 roku (pozostały one w rękach rodziny ponad sto lat, do 1929 r.). Nowy właściciel przebudował zamek, a jego brat, Aleksander założył park. Wybrał do niego rzadkie rośliny, z których wiele przetrwało do naszych czasów.
Wilhelm von Humboldt w Otmuchowie
Po sekularyzacji dóbr kościelnych na Śląsku w 1810 roku państwo pruskie dysponowało „wolnymi” majątkami, które mogło przekazywać zasłużonym urzędnikom. Jednym z beneficjentów królewskiej łaski i wdzięczności był pruski minister, polityk i dyplomata, Wilhelm von Humboldt. Zamkiem i pałacem oraz dobrami otmuchowskiemu zainteresował się już 1817 roku, trzy lata póżniej został ich właścicielem (oficjalnie w 1821 roku).
W liście z Otmuchowa z 12 lipca 1823 r. do przyjaciółki, Charlotte Diede pisał:
Posiadłości, które obecnie zajmuję, posiadam dopiero od 1820 r. Są one bardzo urokliwe. Stary zamek położony jest na wzgórzu z widokiem na pasmo Gór Śląskich, Czeskich i Morawskich, a pomiędzy tym wzgórzem, u podnóża którego płynie Nysa Kłodzka, a górami rozciągają się najbardziej urokliwe pola, łąki i zarośla, które również należą do moich posiadłości. Nie mieszkam w tym zamku, ponieważ nie został przebudowany i ma tylko kilka pokoi nadających się do zamieszkania dla moich dzieci, ale mam całkiem wygodny i dobry dom (tzw. zamek dolny – przyp. KR), położony nieco niżej, służy mi on za mieszkanie i ma w dużej mierze ten sam widok2.
Von Humboldt objąwszy posiadłość rozpoczął przebudowę gotycko-renesansowego zamku. W 1828 roku rozebrano zrujnowane skrzydło południowe oraz północno-zachodnie oraz kaplicę. Część uzyskanych za materiał rozbiórkowy pieniędzy wykorzystano na remont i adaptację pokojów biurowych (urzędniczych) na mieszkalne.
Ogród
W miejscu rozebranych części zamku brat Wilhelma, sławny przyrodnik, geograf i podróżnik, Aleksander założył ogród. Do Otmuchowa ściągnął rzadkie okazy drzew, jak lipy kanadyjskie, perukowce i miłorzęby, które posadził na wzgórzu zamkowym. Zachowały się do dzisiaj, stanowią dodatkową atrakcję turystyczną miasteczka. Po śmierci Wilhelma von Humboldta w 1832 r. majątek w Otmuchowie został podzielony między dwóch synów. Theodor otrzymał zamek i wieś Frydrychów (Friedrichseck), natomiast Hermann wieś Nieradowice (Nitterwitz).
Wnuk Wilhelma von Humboldta, gen. Bernhard Wilhelm von Humboldt-Dachroeden w 1929 r. sprzedał miastu zamek, pałac oraz bażanciarnię. Powodem była budowa zbiornika retencyjnego i wykup znacznje części ziemi należącej do von Humboldtów przez państwo. Bez nich utrzymanie samego zamku nie miało chyba dla rodziny ekonomicznego sensu.
Gen. von Humboldt-Dachroeden zamieszkał z rodziną w Ścinawie (Steinau), gdzie nabył nową posiadłość.
Tablica pamiątkowa
Przy wejściu do zamku upamiętnia Wilhelma von Humboldta tablica, umieszczona tam w latach 30. XX w. (?). Obok niej umieszczono mniejszą, z tłumaczeniem na język polski. Szkoda, że poprzestano tylko na tym i nie wyjaśniono licznym turystom (a pewnie i mieszkańcom), kim był Wilhelm i jaką rolę odegrał w historii nie tylko Niemiec (także Polski z powodu modelowej reformy systemu szkolnictwa, zwłaszcza uniwersytetów).
Przypisy:
- W 2021 roku odbyła się konferencja pt. „Fachtagung – Alexander von Humboldt in Franken, Schlesien und Polen”, której zapis dostępny jest w internecie, zob. https://youtu.be/exmgOWqiUx8 (ostatni dostęp: 3.05.2022) ↩︎
- Cyt. za: Wilhelm von Humboldt, Briefe an eine Freundin, hrsg. von Dr. Huhnhäuser, Berlin 1921, https://www.gutenberg.org/files/21801/21801-h/21801-h.htm (ostatni dostęp: 3.05.2022) ↩︎
