Arno Herzig to wyjątkowy historyk i niezwykły człowiek. Każdego dnia dowodzi, iż urzędowy wiek emerytalny to tylko biurokratyczna granica, która nijak się ma do życiowej energii i aktywności. Arno jest wszędzie: w bibliotekach i archiwach, na konferencjach i objazdach studyjnych, w Niemczech, w Polsce i tam, dokąd go fantazja i badania poniosą. Trzymam właśnie w ręku Jego najnowszą książkę. To krótka historia Śląska, która ukazała się w cenionym niemieckim wydawnictwie Beck-Verlag. Tytuł tej publikacji jest złamaniem pewnych konwencji, do których przyzwyczajony jest niemiecki czytelnik, zaprawiony w lekturach o dziejach tej krainy. Można domniemywać, że taki właśnie był cel Autora. Otwórzmy zatem „Historię Śląska. Od średniowiecza do współczesności”.
Prof. Arno Herzig należy do starszego pokolenia niemieckich historyków. Pochodzi z Ziemi Kłodzkiej. Urodził się w 1937 r. w Wambierzycach, dzieciństwo i lata szkolne spędził w Gorzanowie. Młody Arno mieszkał w cieniu okazałego zamku von Herbersteinów. Wspomnienia z nim związane pozostaną żywe na zawsze:
Żaden świadomy człowiek nie może żyć bez historii – napisał w przedmowie do swej historii Gorzanowa – a Gorzanów i Mielnik (sąsiednia wioska – przyp. KR) są istotną częścią naszej historii, nawet jeśli wielu przeżyło tu jedynie swe dzieciństwo.
Los rodziny Herzigów nie różnił się od losów wielu milionów Niemców, którzy po 1945 r. musieli opuścić „małą ojczyznę”. Po zdaniu matury w gimnazjum w Hildesheim (Gymnasium Josephinum) studiował na kilku uczelniach historię, germanistykę, geografię i ludoznawstwo. Zdecydował się na karierę naukową, której kulminacją była profesura i rozmaite naukowe wyróżnienia. Przed kilku laty razem z prof. Markiem Zyburą wydałem tom Mu poświęcony, a złożony z tekstów polskich przyjaciół i naukowych partnerów. Tam też znalazł się obszerny opis Jego biografii naukowej.
Dzieje Śląska, zwłaszcza Ziemi Kłodzkiej interesowały go zawsze. Podejmowane na tym polu badania zaowocowały wieloma publikacjami. Po przejściu na emeryturę poświęcił się im jeszcze intensywniej, skupiając się nie tylko na pracy naukowej, ale i na pisarstwie popularyzującym historię. W ubiegłym roku wydał tom studiów o różnych aspektach śląskiej nowożytności i XX w. Przygotował dość obszerny zarys dziejów regionu, który po kilku latach wydano także w Polsce. W ubiegłym roku ukazał się również bardzo ładny album ze zdjęciami Śląska sprzed 1945 r., opatrzony jego komentarzami. Niemal w tym samym czasie do księgarni trafił tom studiów pod Jego współredakcją podsumowujący wieloletni projekt międzynarodowy poświęcony dziejom Żydów na Śląsku.
Niewątpliwie należy do najbardziej znanych i ciągle niezwykle aktywnych historyków-śląskoznawców swej generacji. Nie dziwi więc, że uznane w Niemczech prestiżowe wydawnictwo Beck zwróciło się do niego z propozycją napisania krótkiej historii Śląska w swojej serii „Wissen”. Arno Herzig podszedł do tego zadania z nastawieniem i przekonaniami ujawnionymi już w poprzednich publikacjach. Jest zdania, że historia Śląska nie skończyła się wraz z wysiedleniami w latach 1945-1946. Nowi mieszkańcy tworzą warte badań i poznania jej kolejne rozdziały, prowadząc coraz szerszy dialog z dziedzictwem historii regionu. Dla polskiego czytelnika taka konstatacja wydaje się banalna, jednak historycy niemieccy wielokrotnie kończyli swe dzieła o Śląsku na roku 1945. Działo się tak jeszcze pod koniec XX w. Pamiętajmy jednak, że i my bardzo wybiórczo podchodziliśmy do śląskich dziejów przed włączeniem krainy w granice Polski. Herzig we wstępie do swej najnowszej publikacji tak o tym pisał:
Historia Śląska w jej interpretacji służyła wielokrotnie politycznej legitymizacji (…). Ważne jest dzisiaj, by we współpracy z polskimi historykami znaleźć narrację, która będzie odpowiadać interpretacji obu stron.
Nowa książka prof. Herziga jest właśnie próbą zaproponowania takiej narracji, w co Autor wkłada wiele, biorąc po uwagę jej popularny charakter i niewielką objętość, trudu i starań. W części dotyczącej XX wieku czytelnik znajdzie najważniejsze fakty przedstawione rzeczowo i przekonująco. Autor koncentruje się na zarysowaniu trudnej sytuacji Śląska po I wojnie światowej, walkach między Polakami a Niemcami o ostateczny kształt granicy, trudnościach w budowaniu demokracji i utrzymaniu stabilności politycznej. Przejęcie władzy przez nazistów określa jako początek zniszczenia niemieckiej historii Śląska. Autor na kilku stronach kreśli politykę nazistów i społeczne reakcje na nią. Zaznacza, że NSDAP łatwo zdobyła rząd dusz, a opór nie był zbyt wielki, ograniczył się do pojedynczych osób i organizacji. Przypomina prześladowania i zagładę Żydów, politykę represji i eksploatacji narodów podbitych w czasie wojny. Uwagę poświęcił też dziejom polskich grup oporu w wojennym Wrocławiu.
„Śląsk jako część Polski” kończy opowieść o dziejach nadodrzańskiej krainy. Arno Herzig przybliża niemieckiemu czytelnikowi najważniejsze fakty, pokazuje trudności w tworzeniu się nowej społeczności. Dużo uwagi poświęca sytuacji narodowościowej, zwłaszcza na Górnym Śląsku. Interesuje go też obecna sytuacja. Autor bardzo sobie ceni współpracę z polskimi kolegami. Z perspektywy czasu tak opisuje wynikające z niej korzyści:
Obiektywna historiografia po stronie polskiej i niemieckiej, często powstająca we współpracy, pokonała narodowo zawężone historyczne punkty widzenia, które musiały udowadniać roszczenia terytorialne. Wspólne wysiłki na rzecz zachowania tej spuścizny kulturowej aktywizują liczne polsko-niemieckie towarzystwa i fundacje.
Jako dowód wzrostu znaczenia regionu nie tylko w Polsce wskazuje wybór Wrocławia na Europejską Stolicę Kultury w 2016 r.
Publikację zaopatrzono w kalendarium, wielojęzyczną bibliografię oraz indeks nazwisk i miejscowości. Z pewnością ta niewielka książka będzie towarzyszyć wielu niemieckim turystom w podróży na Śląsk. Być może pozwoli im lepiej zrozumieć jego los, jak i dostrzec pozytywną stronę zmiany, jakie nastąpiły tutaj w ostatnich dziesięcioleciach.
