Na polsko-niemieckim rynku czytelniczym ugruntowaną popularnością wśród czasopism historycznych cieszy się rocznik ” muzeom i wystawom”. W tym roku obchodzi 10-lecie swego istnienia, choć inicjatywa wydawania informatora o kluczowych zagadnieniach w relacjach polsko-niemieckich i realizowanych projektach badawczych zrodziła się przed 20 laty. Była to (i nadal) pozostaje inicjatywa kilku „zapaleńców” z Polski i Niemiec, którzy – przekonani o wadze i znaczeniu „historii wzajemnych oddziaływań” (niem. Beziehungsgeschichte) – inicjują i wspierają wymianę naukową między obu krajami. Redaktorom udało się namówić do współpracy ponad 300 autorów. Tom jubileuszowy, który właśnie trafił do rąk czytelników, poświęcony jest muzeom i wystawom.
Zanim omówię pokrótce zawartość tomu, kilka słów na temat historii czasopisma, jego twórców i podejmowanych tematów.
Pomysł stworzenia pisma powstał na przełomie 1990/91 r. Dwoje późniejszych niemieckich członków redakcji, Fibre Verlag z Osnabrück (Jockgrim) i Peter Fischer (Osnabrück) kończyło wtedy swe projekty dysertacyjne. W okresie przełomu 1989/90 odbyli szereg wypraw archiwalnych do Polski. P. Nordblom zbierała materiały do tematu poświęconego katolickiemu tygodnikowi „Der Deutsche in Polen” (1934-1939) i jego stosunkowi do narodowego socjalizmu, natomiast P. Fischer badał rolę niemieckiej publicystyki jako czynnika w relacjach polsko-niemieckich w latach 1919-1939. W trakcie tych pobytów nawiązali kontakt z młodymi polskimi badaczami, którzy nie mieli dotąd możliwości swobodnego przedstawienia swych projektów, wzięcia udziału w debatach polsko-niemieckich (ograniczenia w wyjazdach dla młodych badaczy przed 1989 r.). Zastanawiano się nad różnymi formami współpracy. Ostatecznie opracowano założenia wspólnego projektu i zatytułowano go: „Projekt: Naukowy Informator na temat relacji polsko-niemieckich” (Projekt: 'Wissenschaftlicher Info-Dienst deutsch-polnische Beziehungen’). Punktem wyjścia była konstatacja, że we wzajemnych relacjach istnieją duże deficyty informacyjne oraz istnieją nadal problemy w wzajemnym postrzeganiem. Dlatego też cel działania upatrywano w „zbieraniu, ukazywaniu, przekazywaniu i organizacji przedsięwzięć naukowych na tematy relacji polsko-niemieckich w Niemczech i Polsce w teraźniejszości i przeszłości na uniwersytetach i w instytutach badawczych przez osoby prywatne; nie jako reakcja na zakończone prace, lecz nawiązanie kontaktów i wymiana in status nascendi, nowe impulsy dla przedsięwzięć badawczych, szczególnie wzajemne polsko-niemieckie; forum dyskusyjne, a równolegle do niego grupę roboczy, złożoną zwłaszcza z młodych badaczy„. Podstawą współdziałania była interdyscyplinarność i otwartość. Program ten chciano realizować wydając informator, który miał się ukazywać 2-3 razy do roku. W krótkim czasie zaproszono do współpracy dwóch polskich naukowców młodszego pokolenia, Jana Rydla i Waldemara Bukowskiego, obaj z Krakowa. Finansowanie zgodził się przejąć znany i ceniony animator naukowej wymiany, szef Forschungsstelle Ostmitteleuropa na Uniwersytecie w Dortmundzie, Johannes Hoffmann. Pia Nordblom zaproponowała tytuł nowego pisma, którego pierwszy numer ukazał się w kwietniu 1992 r. w nakładzie 300 egzemplarzy jako „Inter Finitimos. Informator naukowy do Badań nad Stosunkami Niemiecko-Polskimi„. Objętość pierwszych numerów liczyła jedynie 28-30 stron formatu szkolnego zeszytu. W 1994 r. redakcję wzmocniła Isabel Röskau-Rydel, historyk zajmująca się dziejami Polski i Galicji w XVIII-XX wieku.
Z biegiem czasu „Inter Finitimos” stał się ważnym forum wymiany informacji o planowanych projektach badawczych. Redaktorzy zamieszczali też teksty polemiczne, odsłaniające kontrowersje badawcze w relacjach polsko-niemieckich. Także autor tego tekstu zamieścił w czasopiśmie jedne ze swych pierwszych tekstów wydanych drukiem. Dla Polaków bardzo ważna była możliwość wymiany z kolegami i koleżankami niemieckimi. Animowanie takich kontaktów redakcji „Inter Finitimos” świetnie się udawało. Od numeru 6 zwiększono objętość i dodano „Wybraną bibliografię relacji polsko-niemieckich. Polskie piśmiennictwo„, którą opracowywał Zbigniew Solak z Krakowa. Od 1995 r. postanowiono zrobić kolejny krok w kierunku profesjonalizacji. Pismo zaczęło ukazywać się wydawnictwie w muzeom i wystawom, który założył jeden z członków założycieli, Peter Fischer (wydawane jest tam do dzisiaj). Proponowano je również w prenumeracie. Cena zeszytu była świadomie zaniżona, by na pismo było stać również studentów. Do 1998 r. pismo ukazywało się po polsku i niemiecku. W drugiej połowie lat 90. redaktorzy byli zmuszeni ze względów finansowych zrezygnować z języka polskiego i wydawać „Inter Finitimos” jako podwójny numer tylko raz w roku. W 2000 r. redaktorami byli Waldemar Bukowski, Peter Fischer, Markus Krzoska, Pia Nordblom, Isabel Röskau-Rydel i Jan Rydel. W następnych latach skład redakcji uległ zmianie. Po opuszczeniu redakcji przez Pię Nordbloom i Jana Rydla nowymi członkami w 2001 r. zostali Błażej Białkowski (do 2005 r.) i Bazyl Kerski. Następnie redakcję wzmocnili Krzysztof Ruchniewicz (od 2008), Sabine Stekel (od 2009) i Dietlind Hüchtker (od 2013). Markus Krzoska zakończył pracę w redakcji w 2009 r. Dzięki zabiegom Basila Kerskiego, redaktora naczelnego prestiżowego polsko-niemieckiego czasopisma kulturalnego „Dialog” udało się tchnąć nowe życie w „Inter Finitimos”. Czasopismo uzyskało skromną, ale stabilną podstawę finansową, uatrakcyjniono szatę graficzną. „Inter Finitimos” ukazuje się regularnie jako rocznik i nosi tytuł „Jahrbuch zur deutsch-polnischen Beziehungsgeschichte„. Wraz z rozwiązaniem Forschunsstelle Ostmitteleuropa na Uniwersytecie w Dortmundzie w 2003 r., odpadł nie tylko dotychczasowy partner, lecz także część finansowania. Redakcja (do dzisiaj) pracuje bez wynagrodzenia. Nowym partnerem został Deutsch-Polnische Gesellschaft Bundesverband e.V., a później jeszcze Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego. Dzięki środkom uzyskanym z Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz Polsko-Niemieckiej Fundacji na Rzecz Nauki zwiększono objętość rocznika, co umożliwiło zamieszczanie większej ilości materiałów. Cele pozostały niezmienione. „Inter Finitimos – można przeczytać na stronie internetowej pisma – przedstawia oryginalne artykuły poświęcone najważniejszym problemom z zakresu dyscyplin humanistycznych autorstwa polskich i niemieckich naukowców; proponuje forum dla właśnie rozpoczętych lub niedawno zakończonych prac badawczych i projektów z zakresu stosunków polsko-niemieckich i dzięki temu służy lepszej komunikacji i dyskusji; przedstawia instytucje badawcze w Polsce i Niemczech”. Zaproponowano zeszyty tematyczne, które zajmowały się kluczowymi zagadnieniami relacji polsko-niemieckich. Przykładowo były to: „Czy PRL była państwem totalitarnym” (2005), „Polacy w Niemczech” (2006), Badania niemcoznawcze w Polsce (2007), Regiony (2008) i „Piłka nożna” (2009).
Redakcja zabiega obecnie o umieszczenie pisma na punktowanej liście ministerialnej w Polsce, co – taką można mieć nadzieję – zachęci nowych autorów do zamieszczania w nim tekstów.
Najnowsze wydanie „Inter Finitimos” poświęcono dawnych projektom muzealnym i wystawom, dotyczących relacji polsko-niemieckich oraz przedsięwzięciom planowanym na tym obszarze. Autorzy publikowanych tekstów w różny sposób odpowiadają na pytania, czy pokazywany za pośrednictwem muzeów obraz sąsiada wyjaśnia i zbliża, czy też za zadanie ma zgoła inne cele. Zastanawiają się również, czy muzea i wystawy, poprzez ich popularnonaukowy przekaz, upraszczały, a czasem nawet wypaczały historię, czy stały się jednym z najważniejszych instrumentów jej popularyzacji? Jaka jest przyszłość muzeów historycznych? Czy zamieniamy Polskę, jak określił to przed kilku laty obecny minister kultury i dziedzictwa narodowego, Bogdan Zdrojewski, „w kraj nekropolii i muzeów”? Czy tworzenie wielkich i niejednokrotnie kosztownych przedsięwzięć ma sens w dobie internetu i wizualnych zasobów? Bez wątpienia prezentowane teksty nie wyczerpują tego interesującego tematu. Prezentują jednak na tyle bogaty materiał i tyle zróżnicowanych punktów widzenia, że zachęcają do pogłębionej refleksji i prowadzenia dyskusji.
Informacje i cytaty zaczerpnąłem
Peter Fischer, Isabel Röskau-Rydel, „Irgendetwas in Richtung Polen auf die Beine stellen …” Zur Entstehung und Entwicklung eines unabhängigen deutsch-polnischen Projektes, w: Inter Finitimos. Jahrbuch zur deutsch-polnischen Beziehungsgeschichte, Themenschwerpunkt: Museen und Ausstellungen, 10 (2012), hrsg. von Peter Fischer, Basil Kerski, Isabel Röskau-Rydel, Krzysztof Ruchniewicz, Sabine Stekel, Osnabrück 2013, s. 15-24.
