Każdy z nich odegrał w swoim kraju ważną rolę. Łączy ich – przy wszystkich różnicach – konsekwentna postawa oporu wobec dyktatury i politycznej przemocy. Trwanie w niej kosztowało ich życie. W Oławie, powiatowym mieście nieopodal Wrocławia, przed kilku laty wzniesiono pomnik trzech duchownych: Maksymiliana Kolbego, Bernharda Lichtenberga oraz Jerzego Popiełuszki, nazwany Pomnikiem Męczenników.
Zapotrzebowanie na pomniki
Postaci Maksymialiana Kolbego i Jerzego Popiełuszki nie trzeba bliżej przedstawiać, są one doskonale znane w Polsce. Pojawienie się Bernharda Lichtenberga w tym zestawieniu może jednak wielu zaskoczyć. W ostatnich latach przywykliśmy bowiem, że stawia się pomniki wyłącznie polskim bohaterom.
Uwagę parających się polityką historyczną przyciągają kolejne wydarzenia z annałów narodowych dziejów. Żyjemy w czasach pomnikowego boomu, a wiele dzieł z powodu kształtu estetycznego, czy sposobu ich wprowadzania do przestrzeni publicznej wzbudza nieraz konfuzję lub sprzeciw. Równocześnie trwa usuwanie resztek obiektów, stygmatyzowanych jako pokomunistyczne pozostałości.
Opór w III Rzeszy
Opozycja antyhitlerowska w Niemczech to obecnie jeden z ważniejszych tematów badań i edukacji o okresie III Rzeszy. Warto przypomnieć, że niektórzy jej przedstawiciele urodzili się lub działali na terenach obecnej Polski, co zostało w czasach współczesnych w różny sposób upamiętnione. Jednym z najbardziej znanych obiektów tego typu jest wrocławski pomnik pastora, teologa i działacza antynazistowskiego Dietricha Bonhoeffera, którego stracono w kwietniu 1945 roku w KL Floessenbürg (jest to replika pomnika z Berlina, którą odsłonięto jeszcze w latach 80. XX wieku).
Oławski Pomnik Męczenników
Inicjatorem oławskiego pomnika byli działacze oławskich lokalnych struktur „Solidarności“, Bogusław Kiczaty i Andrzej Mikosiak1. Zaprojektował go artysta-rzeźbiarz, Leszek Pliniewicz. Pomnik uroczyście odsłonięto 24 października 2004 roku. Składa się z dwóch części, krzyża i obelisku. Na krzyżu umieszczono daty śmierci trzech księży, dwóch Polaków i Niemca. Na obelisku wyrzeźbiono trzy postacie, dwie stojące (księży Kolbego i Lichtenberga) i jedną leżącą na tle orła w koronie (ks. Popiełuszko).
Berhard Lichtenberg
Urodził się w Oławie w 1875 roku (o tym fakcie przypomina również tablica pamiątkowa umieszczona na frontonie jego dawnego domu rodzinnego przy ul. T. Kościuszki)2. Pochodził z majętnej rodziny kupieckiej, ojciec, August, był właścicielem sklepu kolonialnego i z delikatesami oraz winiarni. Bernhard był trzecim z pięciorga rodzeństwa. Zdał maturę z wyróżnieniem w rodzinnym mieście. Rozpoczął studia teologiczne w Insbrucku, potem kontynuował je we Wrocławiu. Wiele podróżował. Był we Włoszech, Szwajcarii, Turcji i Wielkiej Brytanii.
W wieku 23 lat został wyświęcony na księdza przez arcybiskupa wrocławskiego kardynała Georga Koppa. Wikarym został najpierw w Nysie, potem na peryferiach Berlina, Friedrichsberg-Lichtenberg. Rok przed wybuchem I wojny światowej został proboszczem parafii Herz-Jesu w Berlinie-Charlottenburg.
Stolica Niemiec liczyła wtedy ok. 2 mln mieszkańców. Katolicy stanowili około 10% jej mieszkańców. Metropolia szybko się rozwijała, dawne peryferia stawały się centralnymi częściami miasta. Młody ksiądz był codziennie konfrontowany ze skutkami przyspieszonej industrializacji, biedą, wykluczeniem społecznym, moralnym zagubieniem. By lepiej zrozumieć te zagadnienia, uczęszczał na zajęcia z ekonomii na Uniwersytecie im. Fryderyka Wilhelma w Berlinie. Podjął także działalność publicystyczną. Lichtenberg angażował się również politycznie. Był członkiem partii Centrum. Z jej ramienia zasiadał w różnych organizacjach i gremiach samorządowych. Szczególnie interesowały go problemy polityki edukacyjnej, rodzinnej oraz kulturalnej.
W 1931 roku został wybrany członkiem kapituły katedry św. Jadwigi, co oznaczało rezygnację z wszelkich funkcji politycznych. W 1938 roku został jej proboszczem.
Wzrost popularności nazizmu obserwował z dużym niepokojem, pod koniec republiki weimarskiej określił ruch A. Hitlera jako „błędny“. Szybko stał się jednym z głównych jego krytyków. Protestował przeciwko gwałceniu praw człowieka w obozach koncentracyjnych, potem eutanazji.
W 1941 roku został aresztowany w wyniku donosu dwóch studentek. W czasie nabożeństwa wieczornego miał przekazywać „bolszewicką propagandę“, gdyż modlił się za Żydów, nie-aryjczyków i więźniów obozów koncentracyjnych. Policja przeszukała jego mieszkanie. Znaleziono m.in. wydanie „Mein Kampf” z krytycznymi komentarzami Lichtenberga.
W maju 1942 roku został skazany na dwa lata więzienia. Jednak szanse przeżycia osłabiał pogarszający się stan zdrowia więźnia. Lichtenberg był poważnie chory, cierpiał na bóle serca i nerek. Zmarł 5 listopada 1943 roku w drodze do KL Dachau. Został pochowany w krypcie katedry św. Jadwigi w Berlinie.
W 1996 roku papież Jan Paweł II ogłosił ks. Lichtenberga błogosławionym.
Przypisy:
- Szerzej o inicjatywie budowy pomnika zob. Krzysztof A. Trybulski, Oławskie ślady księdza Jerzego, „Gazeta Oławska“, 2.06.2010. ↩︎
- Szerzej zob. Bernhard Lichtenberg ↩︎
