Portret miasta -

August Sander był wszechstronnym fotografem¹. Do historii przeszedł jako mistrz portretu społecznego. Jego „Oblicze czasu“ („Antlitz der Zeit”), próba uchwycenia przekroju niemieckiego społeczeństwa w XX wieku, były inspiracją (i nadal inspirują) kolejne rzesze fotografów. Mniej jest natomiast znany jako „portrecista miasta” („Köln wie es war“). Swej małej ojczyźnie z wyboru, Kolonii poświęcił jeden z projektów fotograficznych. Zdjęcia wykonane w latach 20. i 30. XX wieku nadal przyciągają uwagę, stanowią też jedno z nielicznych wizualnych świadectw przedwojennej Kolonii.

Adenauer i Sander. Dwie równoległe biografie

Z nadburmistrzem Kolonii i późniejszym pierwszym kanclerzem RFN, Konradem Adenauerem miał Sander sporo wspólnego. Byli równolatkami. Urodzili się w tym samym 1876 roku. Pochodzili z wielodzietnych rodzin. Adenauer miał czworo rodzeństwa, Sander siedmioro. Obie rodziny nie były specjalnie zamożne. Ojciec Adenauera był urzędnikiem sądowym średniego szczebla, Sandera cieśli kopalnianego.

Obaj byli ambitni. Adenauer zdobył wykształceniem prawnicze, które pozwoliło mu na rozpoczęcie kariery urzędnika miejskiego. Sander zainteresował się stosunkowo szybko fotografią, kompetencje zdobywał w profesjonalnych pracowniach fotograficznych w Niemczech i Austrii. Portret studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie, a architekturę w Berlinie. Są jeszcze inne podobieństwa między Adenauerem i Sanderem.

W latach 20. obydwaj poświęcili się Kolonii, Adenauer jako nadburmistrz, Sander jako jej fotograf. Mieszkali w tej samej prestiżowej dzielnicy, Kolonii-Lindenthal. W 1910 roku Sander otworzył tam zakład fotograficzny, który szybko stał się bardzo popularny w mieście.

“Oblicze czasu“

Dalsze ich losy są stosunkowo dobrze znane. W końcu Adenauer to jeden z czołowych polityków powojennej Europy. Także o Auguście Sanderze dzięki internetowi znaleźć można bez kłopotu wiele ciekawych informacji. Koncentrują się one – co zrozumiałe – na jego sztandarowym projekcie, „Oblicze czasu“, przekroju społecznym Niemiec lat 20. i początków 30. XX wieku². Mniej znane są zdjęcia Sandera z Kolonii. Kierował się w swej pracy – podobnie jak przy innych większych projektach – zasadą,

“… postrzegać tak rzeczy, jakie są, a nie, jakie być powinny czy mogły by być“.

Był znanym i cenionym fotografem. Jednak jego naturalistyczne portrety nie wywoływały zachwytu nowej władzy, nazistów, były – ich zdaniem – za mało „aryjskie“.

Represje

Po przejęciu przez Hitlera władzy rozpoczęły się problemy Sandera, w 1934 roku aresztowano jego syna, Ericha i skazano na 10 lat więzienia za przynależność do Socjalistycznej Partii Robotniczej Niemiec (powstałej na początku lat 30. wskutek rozłamu w SPD). W 1936 roku publikację “Oblicze czasu“ wycofano z księgarń, zniszczono klisze drukarskie, a autor musiał przerwać realizację projektu.

W następnych latach Sander skoncentrował się na fotografowaniu natury i krajobrazu, studiach anatomicznych oraz Kolonii. Fotografował zabytki przeszłości miasta i w ten sposób wyrażał swój sprzeciw wobec otaczającego go nowoczesnego barbarzyństwa.

Po wybuchu wojny Sander przeniósł się z rodziną do wsi Kuchhausen w Westerwaldzie. W czasie bombardowań Kolonii uległ zniszczeniu jego zakład oraz część zbiorów (najważniejsze negatywy i fotografie udało mu się wywieźć na czas na wieś)

Koloński Album

Zdjęcia do albumu powstały między 1920 a 1939 rokiem. Pierwsze dziewięć (z 16) teczek poświęcił najważniejszym budowlom sakralnym i świeckim, pozostałe poszczególnym częściom miasta i mniejszym pomnikom budowlanym. Pierwsza teczka zawierała różne motywy z katedry kolońskiej, od ogólnych widoków po detale. Uwagę zwracają także zdjęcia nocne.

W pięciu następnych znalazły się pozostałe budowle sakralne miasta (kościoły i klasztory), teczka siódma i ósma prezentowały budowle świeckie, ratusz i budynek nazywany Gürzenich od nazwiska patrycjuszowskiej rodziny, który stworzono jako mieszczańską salę imprez, jednak od XVI wieku był też używany jako miejsce do wymiany towarowej.

W pierwszych dziewięciu teczkach Sander pokazał więc najważniejsze budowle, które od stuleci przyciągały do miasta pielgrzymów lub kupców. Były to symbole władzy i dostatku nadreńskiej metropolii. W dziesiątej teczce, najobszerniejszej, umieścił budowle użytkowe, jak mosty, a także widoki na miasto od strony Renu. Tą część zamykają na zasadzie kontrastu dwa zdjęcia zniszczonej Kolonii.

Metoda pracy

Sander często fotografował z podwyższenia. Dzięki temu uniknął typowych problemów przy fotografowaniu architektury (charakterystycznego zniekształcenia perspektywy), odizolował budynek od elementów przeszkadzających. Nie jest to może nic nadzwyczajnego, jednak takie podejście różniło jego zdjęcia od znanej perspektywy przechodnia.

Zdjęcia wykonał w technice czarno-białej. Często dzielił jedno zdjęcie na kilka części, by podkreślić detale. To samo zdjęcie było potem umieszczane w teczkach w różnych miejscach. Miało to wywoływać wrażenie zmiany perspektywy.

Fotografowanie z podwyższenia pozwoliło Sanderowi na pomijanie na zdjęciach nazistowskich symboli, które opanowały obraz i przestrzeń miasta po 1933 roku. Kolonia tak ujęta była niemal ta sama, jak za wieloletniego kierowania jej sprawami przez Adenauera.

Publikacja

Wydanie albumu o Kolonii przeciągało się w czasie. Po II wojnie artysta zaproponował miastu zakup kolekcji zdjęć. Miał natomiast wiele propozycji powielania pojedynczych zdjęć w celach komercyjnych.

Przełomem okazał się udział Sandera w drugiej kolońskiej photokinie, największych targach fotograficznych, w 1951 roku. Na zaproszenie publicysty i mecenasa fotografii, L. Fritz Grubera Sander pokazał na wystawie 100 zdjęć ze swojej kolekcji, w tym zdjęcia z Kolonią³. W 1953 r. po wielomiesięcznych negocjacjach miasto Kolonia zakupiło zdjęcia Sandera za kwotę 25 tys. DM. Jednak album ze zdjęciami z Kolonii ukazał się dopiero wiele lat po śmierci fotografa w 1988 roku.

August Sander zmarł w 1964 roku, Konrad Adenauer trzy lata później.

Przypisy: